پارگی و آسیب مینیسک زانو: علائم و درمان آن با طب فیزیکی
ورزش علاوه بر فواید و مزایایی که برای درمان زانو درد و سایر درد ها دارد گاهی می تواند باعث آسیب در فرد ورزشکار شود، یکی از این آسیب ها پارگی مینیسک زانو می باشد. صرفنظر از اینکه آسیب به کدام قسمت مینیسک زان وارد شده است باید به درستی درمان شود زیرا به خودی خود بهبود نمی یابد. بنابراین با مشاهده علائم و نشانه هایی که در ادامه ذکرخواهد شد حتما به پزشک مراجعه کنید تا بهترین روش درمان پارگی مینیسک زانو را برای شما تجویز نماید. متخصص فیزیوتراپی مینیسک به مدیریت این آسیب کمک می‌کند. درمان پارگی مینیسک به صورت فیزیوتراپی و توانبخشی تأثیر بسزایی در تسریع فرایند بهبود دارند و حصول نتیجه بهینه را در تمام بیماران دچار پارگی مینیسک درجه ۱، ۲ و ۳ تضمین می‌کنند. در ادامه به موضوع علت پارگی مینیسک و درمان آن می پردازیم.
فهرست مطالب
مینیسک چیست؟
مینیسک قطعه‌ی دایره‌ای شکل غضروفی است که مانند ضربه‌گیر داخل مفصل عمل می‌کند. هر یک از مفصل‌های زانو دارای یک مینیسک خارجی زیر برجستگی بیرونی استخوان ران و یک مینیسک داخلی زیر برجستگی داخلی استخوان ران است. هر مینیسک مانند یک بالشتک طبیعی بین استخوان ران (فمور) و استخوان درشت نی (تیبیا) عمل می‌کند. این دو بالشتک با ممانعت از سایش انتهای این دو استخوان به یکدیگر از فرسایش مضاعف داخل مفصل زانو جلوگیری می‌کنند؛ و همچنین بخش اعظم ضربه‌ی حاصل از پریدن و فرو آمدن را جذب می‌نمایند و در پخش مناسب و برابر مایع مفصلی مؤثراند تا زانو حرکتی نرم و روان داشته باشد و مواد لازم را دریافت کند.
داخل تصویر: کشکک زانو، رباط صلیبی قدامی، رباط (لیگامان) کشکک، مینیسک داخلی، استخوان درشت نی
استخوان ران، غضروف مفصلی، مینیسک خارجی، رگ‌های خونی، استخوان نازک نی
علل
زانو درد یکی از دردهای رایجی است که درافراد پیر، جوانان، بچه ها و در بارداری اتفاق می افتد این نوع درد میتواند بعد ازآسیب دیدگی یا بر اثر یک بیماری و اختلال مزمن ایجاد شود.پارگی ناگهانی مینیسک غالباً هنگام ورزش کردن رخ می‌دهد. بازیکنان ممکن است زانو را در حالت سرپا نشسته (اسکوات) بچرخانند و موجب پارگی مینیسک شوند. برخورد‌های مستقیم، مانند تکل کردن، نیز علت پارگی مینیسک زانو محسوب می‌شود. افراد مسن‌تر بیشتر دچار پارگی منیسک زانو فرسایشی می‌شوند. غضروف به مرور زمان ضعیف می‌شود و تحلیل می‌رود. بافت فرسوده و قدیمی بیشتر در معرض پاره شدن قرار دارد و تنها یک چرخش نامناسب هنگام بلند شدن از صندلی میتواند، در صورت ضعیف شدن مینیسک در پی‌آمد بالا رفتن سن، باعث پارگی مینیسک (که گاهی به اشتباه آن را مینیکس می نامند) شود.
علائم و نشانه ها
علائم پارگی مینیسک زانو عبارت‌اند از:
- درد زانو، معمولاً در یک طرف زانو
- التهاب و حساسیت یک طرف مفصل
- تورم زانو طرف ۱۲ ساعت نخست پس از آسیب دیدن
- قفل شدن زانو
- گرفتن زانو هنگام حرکت دادن یا صاف نشدن کامل آن
- تق تق و صدا دادن زانو یا احساس سایش داخل زانو هنگام حرکت دادن آن
- زانویی که تا می‌شود، از زیر بدن در می‌رود، تاب تحمل وزن بدن را ندارد و در مجموع ضعیف است، اصطلاحا به آن خالی کردن زانو می گویند.
(در این شرایط) اغلب در بین علایم پارگی مینیسک زانو تورم وجود دارد یا ممکن است چند ساعت پس از آسیب دیدن یا به طور معمول تر چند روز بعد بوجود آید. اگر بیمار به طرف داخلی مفصل زانو محکم دست بزند می تواند حساسیت به درد را تجربه کند. همچنین ممکن است در زانو احساس ضعف و بی ثباتی و احساس خالی کردن زانو وجود داشته باشد و زانو در طول حرکات خاصی صدا بدهد، قفل کند یا از حرکت بازایستد.
درجه‌بندی
طیف آسیب دیدگی های مینیسک از تخریب داخلی تا پارگی‌های شدید را شامل می‌شوند. برای توصیف آسیب دیدگی های مینیسک ( پارگی مینیسک زانو) از سیستم درجه بندی مناسبی استفاده می‌شود
پارگی مینیسک زانو به روش‌های مختلف، با در نظر گرفتن موقعیت کالبدشناختی، نزدیکی به خونرسانی و...، درجه‌بندی می‌شود. تاکنون پیکربندی‌ها و الگوهای پارگی گوناگونی توصیف شده‌اند که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:
- پارگی‌های شعاعی
- پارگی‌های بالی شکل یا مانند منقار طوطی
- پارگی‌های طولی پیرامونی
- پارگی‌های شبیه دسته‌ی سطل
- پارگی‌های گسسته‌ی افقی
- پارگی‌های فرساینده‌ی پیچیده
سپس این پارگی‌ها با توجه به نزدیکی به قسمت خونرسانی مینیسک، یعنی قرار گرفتن در ناحیه "قرمز ـ قرمز"، "قرمز ـ سفید" یا "سفید ـ سفید" درجه‌بندی می‌شوند.
در هر حال، اهمیت کاربردی این درجه‌بندی به تعیین این نکته برمی‌گردد که آیا مینیسک زانو قابل ترمیم هست یا خیر. با در نظر گرفتن عملکردهای بسیار مهم مینیسک برای ورزشکاران، از این عضو باید مراقبت لازم به عمل آید و در اولین فرصت ممکن ترمیم شود. ترمیم‌پذیری مینیسک به چند عامل بستگی دارد که عبارت‌اند از:
- سن
- میزان فعالیت
- الگوی پارگی
- کهنگی پارگی (زمان پارگی)
- آسیب دیدن بخش‌های دیگر (آسیب دیدگی و پارگی رباط صلیبی acl)
- قابلیت التیام یافتن
تشخیص
پزشک حین معاینه‌ی هر دو زانو، زانوی آسیب دیده را با زانوی سالم مقایسه می‌کند و وجود نشانه‌های تورم، التهاب و مایع داخل مفصل زانو را بررسی می‌کند. سپس زانوی آسیب دیده را، البته در صورت قفل نبودن آن، خم می‌کند تا صداهای احتمالی هنگام حرکت دادن زانو را بشنود و گیر کردن آن را بررسی کند. علاوه بر این، دکتر زانو دامنه‌ی حرکتی زانو را ارزیابی می‌کند و زانو را حرکت می‌دهد تا ببیند که آیا مینیسک به فشار حساس است یا خیر. برای مثال پزشک در "آزمایش مک‌موری"، پا را از زانو خم می‌کند و سپس آن را رو به داخل و خارج می‌چرخاند و به آرامی زانو را صاف می‌کند. چنانچه بیمار هنگام انجام این آزمایش احساس درد کند یا زانو حین چرخاندن پا صدا بدهد، به احتمال زیاد مینیسک پاره شده است.
اگر نتایج آزمایش مک موری مبین پارگی مینیسک باشد، احتمالاً آزمایش‌های دیگری نیز انجام خواهند شد:
- پرتونگاری (اشعه ایکس) زانو برای بررسی آسیب‌هایی استخوانی مانند شکستگی که علائمی مشابه علائم پارگی مینیسک دارند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی. تی. اسکن) ـ از هر ده مورد پارگی مینیسک زانو، ۹ مورد در تصاویر به دست آمده در یکی از این دو روش مشخص می‌شود.
- آرتروسکوپی (جراحی مینیسک زانو به کمک دوربین) برای دیدن داخل مفصل زانو و معاینه مینیسک. در صورت استفاده از آرتروسکوپی در فرایند تشخیص، عارضه نیز غالباً در طول همین عمل درمان می‌شود.
درمان
درمان پارگی مینیسک زانو در مرحله اول آسیب دیدن زانو به عنوان نخستین درمان روش پرایس (PRICE) را دنبال کنید:
- از زانو محافظت کنید تا بیش از این آسیب نبیند.
- به زانو استراحت دهید و طی ۴۸ ـ ۲۴ ساعت نخست از چوب زیر بغل استفاده کنید.
- استفاده از یخ در ۴۸ ساعت نخست پس از آسیب هنگام بیداری هر یک ساعت یک بار به مدت ۲۰ دقیقه روی ناحیه آسیب دیده یخ (برای مثال یخ پوشانده شده با یک حوله نازک) بگذارید.
- فشردگی با باندپیچی و استفاده از بریس زانو یا آتل در صورت لزوم
- بالا بردن زانو تا سطح قلب
انجام روش پرایس در کنار مصرف مسکن‌ها به تسکین علل زانو درد و ورم اولیه کمک می‌کند. انتخاب دیگر گزینه‌های درمان پارگی مینیسک به موارد زیر بستگی دارد:
- میزان پارگی
- شدت علائم
- میزان تحت الشعاع قرار گرفتن زندگی روزمرّه به واسطه وجود علائم پایدار
- سن
- وضعیت سلامت عمومی
درمان بدون عمل جراحی
پارگی‌های کوچک و خشک شدن زانو به خودی خود به مرور زمان، معمولاً ظرف ۶ هفته، التیام می‌یابند. بعضی از پارگی‌هایی که التیام نمی‌یابند با علائم بلندمدت همراه نیستند و به محض فروکش کردن درد و ورم اولیه، علائم نیز از بین می‌روند؛ بعضی از این پارگی‌های کوچک نیز علائم ادواری یا خفیفی را به دنبال دارند. در این گونه موارد معمولاً برای درمان مینیسک زانو نیازی به انجام عمل جراحی نیست و بیمار جهت تقویت ساختارهای حمایت کننده زانو، مانند عضله‌های چهارسر و همسترینگ، به دکتر فیزیوتراپی معرفی می‌شود.
جراحی
انجام عمل جراحی در صورت وجود علائم دردسرساز پایدار ضرورت می‌یابد، اگرچه متخصصین بر مبنای شواهد مختلف به دست آمده پیرامون مزیت گونه‌های مختلف جراحی اتفاق نظر ندارند. اکثر جراحی توسط آرتروسکوپی انجام می‌شوند. گونه‌های متعدد عمل علائم پارگی مینیسک زانو عبارت‌اند از:
- مینیسک پاره شده را می‌توان ترمیم کرد و آن را در جای اصلی‌اش بخیه زد؛ اگرچه این نوع عمل در بسیاری از موارد قابل انجام نیست.
- در صورت امکان‌پذیر نبودن ترمیم مینیسک زانو، بخش کوچکی از آن را می‌توان جهت هموار و یک‌دست کردن سطح برید و جدا کرد.
- گاهی اوقات کل مینیسک برداشته می‌شود.
- جامعه جراحان به تازگی به پیوند زدن مینیسک روی آورده‌اند. غضروف از دست رفته‌ی مینیسک زانو با بافتی اهدایی جایگزی می‌شود که به روشی مشابه با دیگر بافت‌های اهدایی نظیر پیوند کلیه، غربالگری و ضدعفونی می‌شود. این نوع پیوند در امریکا بیش از انگلستان رواج دارد.
- در یکی از روش‌های نوین جراحی، جایگزینی (ایمپلنت) کلاژن مینیسک انجام می‌شود. چون این ایمپلنت‌ها از ماده‌ای طبیعی تهیه می‌شوند، سلول‌ها می‌توانند درون آنها رشد کنند و بنابراین بافت از بین رفته‌ی مینیسک از نو رشد می‌کند. البته این روش هنوز در بیمارستان‌ها انجام نمی‌شود.
آرتروسکوپی
در این عمل با استفاده از یک آرتروسکوپ (درون‌بین) داخل مفصل دیده می‌شود. آرتروسکوپ شبیه تلسکوپی باریک و مجهز به منبع نور است تا درون مفصل را روشن و ساختارهای داخلی آن را بزرگ‌تر نشان دهد. دو یا سه برش کوچک (کمتر از یک سانتی‌متر) در جلوی زانو ایجاد می‌شود، سپس زانو با مایع پر می‌شود و آرتروسکوپ به داخل آن هدایت می‌شود. سوندها و تجهیزات و وسایل مخصوص نیز از دیگر برش‌های کوچک ایجاد شده وارد می‌شوند تا برای بریدن، اصلاح، نمونه‌برداری (بافت‌برداری‌ها)، گرفتن و... درون مفصل مورد استفاده قرار گیرند. آرتروسکوپی برای تشخیص و نیز درمان پارگی مینیسک زانو به کار برده می‌شود.
برنامه توانبخشی بعد از جراحی
در ادامه یک برنامه توانبخشی مناسب برای درمان محافظه‌کارانه یا نگهدارنده و بازتوانی پس از جراحی برداشتن قسمتی از مینیسک توضیح داده می‌شود. البته توجه داشته باشید که این برنامه صرفاً در راستای افزایش آگاهی و دانسته‌های شما معرفی می‌شود و بهتر است برای دریافت برنامه‌ی توانبخشی مخصوص خود با یک متخصص مشورت کنید. برنامه‌ی توانبخشی پارگی مینیسک زانو غضروف به چهار مرحله تقسیم می‌شود و در خصوص زمان آغاز هر مرحله راهنمایی لازم صورت گرفته است؛ هرچند این زمان‌بندی ممکن است برای هر بیمار با توجه به شدت و نوع آسیب با بیمار دیگر متفاوت باشد.
- مرحله اول
زمان: بلافاصله تا یک هفته پس از آسیب
کاهش تورم، حفظ توانایی صاف کردن زانو و قابلیت خم کردن زانو تا ۹۰ درجه هدف مرحله‌ی اول محسوب می‌شود.
درمان
در صورت امکان هر دو ساعت یک‌بار جهت کاهش تورم به مدت ۱۵ دقیقه از کمپرس‌هاس سرد یا گرم استفاده کنید. هرگز یخ را مستقیماً روی پوست قرار ندهید، بلکه آن را با حوله نازک مرطوبی بپوشانید یا کمپرس‌های پوششی درمانی مخصوص زانو را تهیه کنید که با سرد کردن و فشرده کردن زانو موجب تسکین درد و کاهش ورم می‌شود.
باندپیچی فشرده زانو یا بستن زانوبند طبی در تمام ساعات شبانه‌روز در کاهش ورم مؤثر است. بستن زانوبندهای طبی ارتجاعی ساده طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت نخست پس از آسیب که استراحت مطلق برای بیمار تجویز می‌شود کفایت می‌کند. پس از این مدت زمانی که ورزشکار شروع به راه رفتن می‌کند، اکثر دکترهای فیزیوتراپی توصیه می‌کنند تا از بریس مفصل‌دار زانو یا دست‌کم زانوبند پایدارکننده‌ی قوی برای محافظت از غضروف و رباط داخلی زانو استفاده شود. دکتر فیزیوتراپی یا پزشک معالج احتمالاً از برق درمانی شامل اولتراسوند و دستگاه TENS برای پراکنده ساختن ورم و تسکین درد بهره می‌برد.
نرمش‌ها و تمرین‌ها
در درمان این بیماری نرمش و ورزش پارگی مینیسک زانو می تواند مؤثر واقع شود. دامنه‌ی ساده‌ی حرکتی در محدوده درد آغاز می‌شود. نرمش‌های کششی و خم کردن زانو با هدف حفظ دامنه حرکتی زانوی آسیب دیده انجام می‌شوند. در این مرحله انجام نرمش‌های ایزومتریک یا استاتیک عضله‌های چهارسر شروع می‌شود؛ به علاوه بالا بردن همزمان عضله‌های ساق پا، دور کردن مفصل ران از بدن و نرمش‌های مقاومتی و کششی نوار همسترینگ را نیز می‌توان طبق برنامه‌ای روزانه دنبال کرد. در صورت دردناک نبودن از دوچرخه ثابت برای حفظ تناسب ایروبیک (هوازی) استفاده کنید. سعی کنید به صورت طبیعی با انداختن تمام وزن بدن روی پای آسیب دیده راه بروید.
- مرحله دوم
زمان: بین یک و دو هفته پس از آسیب
هدف مرحله‌ی دوم از بین بردن ورم زانو و به دست اوردن دامنه حرکتی کامل و طبیعی است.
درمان
دو یا سه بار در روز از کمپرس یخ استفاده کنید و برای محافظت از مفصل زانو و کاهش ورم زانو بند طبی ببندید. دکتر فیزیوتراپی احتمالاً همچنان برق‌درمانی را با به کار بردن اولتراسوند اطراف مفصل ادامه می‌دهد تا تمام ورم موجود کاملاً فرو بنشیند.
تمرین‌ها و نرمش‌ها
تمرین‌های کششی و خم کردن زانو جهت حفظ و افزایش دامنه حرکتی زانو را پی بگیرید تا دامنه حرکتی کامل این مفصل به دست آید. انقباض‌های ایزومتریک عضله‌های چهارسر را نیز ادامه دهید. در این مرحله انجام حرکات اسکوات و لانژ را به صورت بسیار ملایم و در صورت آزاردهنده نبودن درد شروع کنید، بهتر است در ابتدا این نرمش‌ها را تنها به مدت ۱۵ دقیقه به صورت ملایم انجام دهید. نرمش‌های پرس پا با دستگاه را می‌توان با هر دو پا شروع کرد و به تدریج تنها یک پا را درگیر کرد.
نرمش پل مفصل ران، استپ آپ، دور کردن مفصل ران از بدن و کشش با نوارهای مقاومتی، بالا بردن عضله ساق پا و حفظ تعادل روی یک پا نیز از جمله حرکات مفید به شمار می‌روند. تمرین با دوچرخه ثابت را در صورت دامن نزدن به درد ادامه دهید، سعی کنید به حالت طبیعی وبدون لنگ زدن راه بروید و در صورت امکان به صورت ملایم و با ضربه زدن پا شنا کنید.
- مرحله سوم
زمان: بین هفته دوم و سوم پس از آسیب
برنامه توانبخشی پارگی مینیسک زانو در مرحله سوم، اطمینان یافتن از حصول دامنه‌ی کامل حرکتی زانو، به دست آوردن قدرت طبیعی با قابلیت انجام حرکت کامل اسکوات و از سرگیری دویدن و برنامه تمرینی معمول ورزشکار را مدّ نظر دارد.
درمان
درمان در این مرحله حداقل است و نباید نیازی برای استفاده از کمپرس یخ یا باندپیچی فشرده برای از بین بردن ورم وجود داشته باشد. برخی ورزشکاران با بستن بریس مفصل‌دار یا پایدارکننده زانو برای محافظت از این مفصل هنگام تمرین کردن احساس راحتی و امنیت بیشتری دارند. ماساژ دادن عضله‌های اطراف زانو در تسریع توانبخشی مؤثر است.
تمرین‌ها و نرمش‌ها
نرمش‌ها مشابه مرحله‌ی دوم هستند اما تعداد دفعات تکرار، زمان انجام آنها و وزنه‌های پرس افزایش می‌یابد. حرکات اسکوات، لانژ، استپ آپ، پل، دور کردن مفصل ران از بدن، بالا بردن عضله ساق یکی از دو پا و تمرین‌های حفظ تعادل باید همگی در برنامه‌ی تمرینی گنجانده و هر روز انجام شوند. ورزشکار باید قادر به دویدن، شنا کردن، دوچرخه‌سواری در جاده باشد و انجام تمرین‌های ورزشی تخصصی‌تر را شروع کند که شامل تغییر جهت، دویدن رو به عقب، پریدن، جست زدن از زمین، به هوا بلند شدن و ضربه زدن به توپ می‌شوند. بهتر است در این مرحله تمرین ترکیبی انجام شود تا بیشترین فایده ایروبیک بدون تحمیل بار بیش از اندازه بر غضروف مفصل به دست آید.
- مرحله چهارم
زمان: بین هفته‌های سوم و پنجم پس از آسیب
هدف مرحله چهارم کسب اطمینان از حفظ دامنه و قدرت حرکت و استقامت عضلانی و از سرگیری تمرین ورزشی و شرکت محدود در مسابقات و رقابت‌ها است. در این مرحله نیز درمان حداقل است و نباید نیازی برای استفاده از کمپرس یخ یا باندپیچی فشرده برای از بین بردن ورم وجود داشته باشد. ورزشکار باید تلاش کند تا بدون بستن زانوبند طبی و ساپورت برنامه‌ی تمرینی را انجام دهد.
تمرین‌ها و نرمش‌ها
ورزشکار تا این مرحله باید تمرین ورزشی معمولی و تخصصی خود را از سر گرفته باشد. در ابتدا بخشی از برنامه تمرینی پیش از آسیب را انجام دهید و به تدریج آن را کامل کنید. بهتر است در زمان بازگشت به میادین ورزشی، مدت محدودی، برای مثال ۲۰ دقیقه از یک مسابقه فوتبال، را در زمین حضور داشته باشید تا ببینید که آیا بلافاصله پس از مسابقه یا فردای آن هیچ واکنش ناخوشایندی بروز می‌یابد یا خیر، اگر مشکلی پیش نیامد می‌توانید به طور کامل در یک مسابقه شرکت کنید. به خاطر داشته باشید که قرار نیست در همان مسابقه نخست به حالت قبلی خود بازگردید و بازیی با همان کیفیت را ارائه دهید، اندکی صبر لازم است تا در بازی دوم یا سوم مانند گذشته ظاهر شوید.
انواع زانوبند طبی
زانوبند طبی در دو مدل اصلی بالا کشیدنی و پوششی وجود دارد؛ برای استفاده از مدل اول باید زانوبند را از پایین وارد پا کرد و سپس آن را تا زانو رو به بالا کشید. این مدل در اندازه‌های مختلف وجود دارد، توجه داشته باشید که بیشترین حمایت زمانی به دست می‌آید که زانوبند طبی کاملاً اندازه باشد. بریس‌های پوششی را می‌توان، با توجه به نوع آن، در جلو یا عقب زانو قرار داد و با استفاده از بست قلابدار تنظیم کرد.
پیشگیری
اگرچه پیشگیری از وارد شدن آسیب‌های ناگهانی و غیرمترقبه به زانو دشوار است، با این حال، می‌توان با در نظر گرفتن نکات زیر احتمال صدمه دیدن آن را کاهش داد:
- انجام نرمش‌های کششی و گرم کردن پیش از شرکت در فعالیت‌های ورزشی
- ورزش کردن برای تقویت عضلات چهارسر ران و اطراف زانو
- اجتناب از افزایش ناگهانی شدت برنامه‌ی تمرینی
- پوشیدن کفش‌های راحت و حمایت کننده‌ی متناسب با اندازه پا و نوع فعالیت ورزشی
- استفاده از محافظ‌ها و زانوبندها هنگام شرکت در فعالیت‌هایی چون مسابقات ورزشی که در آنها احتمال آسیب دیدن زانو بالا است؛ رعایت این نکته زمانی اهمیت بیشتر می‌یابد که پیش از این زانو آسیب دیده باشد.
بهترین درمان پیشگیری از بروز بیماری پارگی مینیسک زانو با رعایت موارد فوق می باشد. در صورت بروز این عارضه پزشک با توجه به درجه پارگی ایجاد شده درمان بدون عمل جراحی یا با جراحی را برای شما تجویز خواهد کرد. درمان با دارو های مسکن بجز کاهش درد باعث بهبودی مینیسک نمی شود.
