بیماری قند یا دیابت نوعی اختلال در سوخت و ساز است که به علل مختلف تظاهر می کند و با درجات مختلف از کمبود انسولین یا عدم پاسخ به انسولین همراه است. طبق این تعریف نقش مهم انسولین و تغییرات مهمی که بدنبال کمبود آن در سوخت و ساز ایجاد می شود بهتر مشخص می شود.

دیابت به دو نوع دیابت نوع یک یا وابسته به انسولین که غالبا از کودکی شروع می شود وبه دیابت جوانی معروف است و دیابت نوع دو یا غیر وابسته به انسولین که در بزرگسالی علائم آن آغاز می شود تقسیم می گردد.

عوامل ابتلا به دیابت

عواملی مانند تغذیه ناصحیح، کاهش کیفیت مواد غذایی، چاقی و ازدیاد وزن، بی تحرکی، استعمال دخانیات و مصرف بی رویه نوشیدنی های حاوی الکل، آلودگی هوا و غیره شانس ابتلا به بیماری دیابت را افزایش می دهند و از طرفی دیگر تشخیص دیر هنگام این بیماری روند درمان و بهبود را دشوارتر می کند.

علائم دیابت

علائم ابتلا به دیابت عبارتند از:

• تشنگی بیش از حد
• افزایش تعداد دفعات ادرار)تکرر ادرار)
• کاهش وزن
• خستگی واحساس از دست رفتن انرژی
• تاری دید
• خشکی وخارش پوست
• عفونتهای عود کننده مانندبرفک٬عفونتهای دستگاه ادراری وعفونتهای پوستی
• از بین رفتن حس بخشهای انتهایی اندامها یا احساس گزگز ومورمور در آنها

کنترل و درمان دیابت

برای کنترل قند خون ودرمان دیابت لازم است اقدامات زیر انجام شود:

۱- کاهش وزن: اضافه وزن حتی به میزان کم بخصوص اگر در ناحیه شکم ذخیره شده باشد، خطر پیشرفت دیابت نوع دو، بیماری فشارخون بالا و سطح بالای کلسترول را افزایش می‌دهد. وزن مناسب و ترکیب بدنی مناسب می‌تواند از بروز این بیماریها جلوگیری نماید.

در مبتلایان به دیابت نوع دوم، فشارخون بالا، کلسترول بالا یا ترکیبی از این بیماریها، کم کردن وزن بهترین درمان است. ورزش روزانه به تنهایی یا همراه با سایر درمانها بسیار مناسب است و حتی گاهی نیاز به درمان دارویی را با مکانیسم بهبود عملکرد انسولین از بین می‌برد.

۲- ورزش روزانه: کمترین اثر مثبت ورزش در افراد دیابتی کاهش قند خون در کوتاه مدت است. ولی ورزش اثرات بسیار مفید دیگری نیز دارد از جمله کاهش مقاومت بدن به انسولین که در نتیجه آن عملکرد انسولین در بدن و قند خون در دراز مدت نیز بسیار بهتر کنترل می شوند. ورزش (مخصوصا ورزش های هوازی) همچنین باعث تقویت دستگاه قلب و گردش خون می گردد که در افراد دیابتی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. ورزش نیز همانند تغذیه در پیشگیری از دیابت بسیار تأثیر دارد.

۳- اجرای برنامه غذایی مناسب: شاید بیشترین نگرانی و سؤال افراد دیابتی مربوط به نوع تغذیۀ آنها باشد. تغذیۀ صحیح نه تنها به کنترل بهتر قند خون (مخصوصا قند خون ۲ساعت بعد از غذا)  بلکه به کم کردن وزن یا حفظ وزن طبیعی و نیز کنترل چربی و فشار خون کمک قابل توجهی می کند. نکتۀ قابل توجه این است که تغذیۀ صحیح هم برای پیشگیری و هم کنترل دیابت مؤثر می باشد.

غذاهای مبتالیان به دیابت باید ویژگیهای زیر راداشته باشند:

• کم چربی
• حاوی مقادیر کافی پروتئین
• فاقد قندهای ساده
• دارای مقادیر زیاد فیبر و سبزیجات

۴- دارو: اگر میزان قندخون بالاتر از حد طبیعی باشد(هیپرگلیسمی) علاوه بر توجه به بر نامه غذایی صحیح وبرنامه ورزشی منظم باید برای کنترل قند خون طبق تشخیص پزشک از روش دارو درمانی در دیابت استفاده می شود و قرص یا انسولین تجویز می شود.

فراموش نکنید که استفاده از دارو جایگزین دو روش قبلی کنترلدیابت نوع دو نمی شود بلکه در کنارآنها قرارمی گیرد. پزشک شما موثرترین نوع درمان را برای شما تجویز می کند اما مسئله مهم این است که درباره هر دارویی که طبق نسخه پزشک مصرف می کنید٬اطالعات زیر را کسب نمایید:

• نام داروی مصرفی
• زمان و چگونگی مصرف دارو و زمان اوج تاٴثیر آن
• عملکرد دارو دربدن
• آثار جانبی مصرف دارو

امروز پنج گروه ضد دیابت خوراکی یافت می شود

۱- محرکهای ترشح انسولین

الف-  سولفونیل اوره ها:

بعضی از مقالات یک چیز دیگری برای سولفوریل اوره در نظر گرفتند که میگویند اضافه بر اینکه ترشح سلولار انسولین را افزایش میدهد و افزایش آزاد سازی انسولین از سلولهای بتا پانکراس را منجر میشود سه مکانیسم دیگر برای ان پیشنهاد شده:

• کاهش سطح گلوکاگون سرم
• بستن کانالهای پتاسیم دربافتهای خارج لوزالمعده
• گیرنده های انسولین را فعال میکند و باعث میشود گیرنده در سطح بافت افزایش یابد.

ب‌-   گروه مگلیتینیدها (اثرسریع):

معروفترین آن رپاگلینید است مثل سولفونیل اوره عمل میکند یکی دوتا خصوصیت دارد:

• آغازاثر رپاگلینید بسیارسریع است
• در ساختار آن سولفور به کار نرفته است لذا از آن میتوان در دیابیتی های نوع ۲ که نسبت به سولفونیل اوره الرژی دارند استفاده کرد.

مگلیتینیدها برای کنترل قندخون درست قبل از غذا مصرف میشوند.

به خلاف سولفونیل اوره ها تأثیر مستقیمی به اگزوسیتوز انسولین ندارد. آغاز اثر آن سریع است.

ج- مشتق D فنیل- آلانین (ناتگلینید):

خصوصیاتی دارند که نسبت به قندهای بالا ترشح میشوند و به انسولین بالا پاسخ میدهند یعنی اگر قند خون ۴۰۰ یا ۵۰۰ باشد ترشح می شود و اگر ۱۱۰ یا ۱۰۰ ترشح نمی شود .

هایپوگلایسمی دراثر مصرف مشتقاتD  فنیل آلانین بسیار پائین است قند را تا حد طبیعی پایین می آورد نسبت به گلوکر تزریقی زودتر و بهتر جواب می دهد .

آزاد سازی سریع و موقتی انسولین از سلولهای بتا را ازطریق کانالهای پتاسیم حساس به ATP تحریک میکند.

مشتقی ازD  فنیل آلانین آخرین داروی محرک ترشح انسولین است. آزاد سازی ابتدائی انسولین در پاسخ به تست تحمل گلوکز داخل وریدی را به طور نسبی باز میگرداند. پاسخ ترشحی انسولین به گلوکز را تقویت میکند. در حضور قند طبیعی خون تأثیر اندکی دارد.

میزان هیپوگلیسمی ان در بین تمام داروهای محرک ترشح انسولین از همه کمتر است  درافراد مبتلا به کاهش شدید عملکرد کلیوی بی خطر می باشد.

۲- گروه تیازولیدون دیون ها

این گروه دارویی موجب کاهش مقاومت سلولها به انسولین شده و موجب مصرف گلوکز توسط این سلولها می شود. این گروه اثرات قابل ملاحظه ای در بسیاری در سلولهای بدن مانند سیستم ایمنی، تخمدانها ، جدار عروق و به ویژه سلولهای کبد و سلولهای چربی و عضله دارند.

از این گروه پیوگلی تازون در ایران موجود است.

۳- مهار کننده های آلفا گلوکوزیداز

الفاگلوکوزیداز و الفاآمیلاز موجب هضم و جذب نشاسته و اولیگودی ساکاریدهای غذایی میشوند.

اکاربوز و میگلیتول: مهار کننده رقابتی الفاگلوکوزیداز روده ای میباشد در نتیجه قند شکسته نمی شود و نمی توان از دستگاه گوارش جذب شود مکانیسم آن شبیه چهار مکانیسم پیشنهاد شده برای متفورمین است.

الفاگلوکوزیداز در پیشگیری ازدیابت نوع۲ درافراد پیش دیابتی موثرمیباشد.

مصرف آن درافراد مبتلا به التهاب هراختلال روده ای ممنوع میباشد.

۴- بیگوانید ها

فن فورمین به علت بد مصرف کردن بیشتر خانمها بعنوان ضد چاقی از صفحه روزگار حذف شد و دیگر استفاده نمی شود . در افراد احساس گرسنگی ایجاد نمی کرد و غذا نمی خوردند.

فن فورمین به علت بروز اسیدوز لاکتیک قطع گردی.

مکانیسم عمل بی گوانیدین ها که بطور کامل مشخص نشده است اثر کاهش گلوکز خون توسط بی گوانیدین ها به وجود سلولهای بتا بستگی ندارد پس می توان در دیابت نوع یک هم مصرف شود که در افراد بعنوان کمک قند می شناسیم .

هیپرگلیسمی ناشتا وبعد ازغذا هردو پایین میاورد ولی هیپوگلیسمی حین درمان دیده نمیشود. بنابراین مناسب تر است  واژه euglycemic بجای هیپوگلیسمیک برای این داروها بکار برد شود.

چون متفورمین داروی ذخیره کننده انسولین است و باعث افزایش  وزن و هیپوگلسیمی نمی شود در پیشگیری از دیابت نوع دو  در میانسالی و افراد چاق موثر است.

۴ مکانیسم برای ان پیشنهاد شده:

• تحریک مستقیم گلیکولیز در بافتهای محیطی با خارج کدام گلوکزاضافی ازخون
• کاهش گلوکونئوژنز کبدی
• کندکردن جذب گلوکز از دستگاه گوارش و تبدیل گلوکز به لاکتات
• کاهش سطح گلوکاگون پلاسما

بی گوانیدینها در بیمارانی که هیپرگلیسیمی در آنها ناشی از غیر موثر بودن فعالیت انسولین می باشد تجویز می گردد. (سندرم مقاومت به انسولین)

فقط یک مشکل دارد که نمی گذارد گلوکز در دستگاه گوارش جذب شود پس گلوکز تخریب شده و اسید لاکتیک تولید می کند. عوارض گوارشی دارد بی اشتهایی، تهوع، استفراغ و جذب۱۲ Bکاهش میدهد کسانیکه به آنها متفورمین می دهیم معمولا مولتی ویتامین وب کمپلکس هم باید همراه آن مصرف کنند .

در بیماران کلیوی الکلیسم بیماران کبدی با شرایط مساعد کننده آنوکسی بافت مانند اختلالات مزمن قلبی و ریوی به علت افزایش خطر اسیدلاکتیک تحریک شده ممنوع است.

۵- انسولین Lispro (Novorapid)

یکی از انواع انسولین کوتاه اثر می باشد، شروع اثر آن بسیار سریع (حدود ۱۵ دقیقه ) بیشترین اثر دارو نیم تا یک ساعت بعد از تزریق و طول اثر آن  حدود ۳ تا ۴ ساعت است . به صورت قلم تزریقی پر شده در دسترس است.

افراد دیابتی بیمار نیستند،آنها دارای شرایطی هستند که به تدابیر ویژه نیاز دارند,مبتالیان به دیابت می‌

توانند یک زندگی فعال و با نشاط داشته باشند.

مراقبت درست از دیایت می تواند خطر آسیبب به اندام های بدن رانیز کاهش دهد.

از سری مطالب پزشکی عمومی و غیر تخصصی سایت (اطلاعات عمومی و غیر تخصصی پزشکی برای افزایش دانش سلامت و اطلاعات عمومی پزشکی بازدیدکنندگان)