یائسگی فرآیند بیولوژیکی طبیعی و گذر از مرحله ای به مرحله دیگر است. این فرآیند با تغییرات هورمونی، فیزیکی و روانی اتفاق می افتد و کاملا طبیعی محسوب می شود. تاکنون دلایل متعددی برای یائسگی زودرس شناخته شده است. اگر تخمدان ها قادر به ساختن هورمون نباشند و به تحریکات هیپوفیز که تنظیم کننده تخمدان هاست، پاسخ ندهند یائسگی زودرس اتفاق می افتد.

یکی دیگر از عواملی که باعث یائسگی زودرس می شود، مصرف برخی داروها یا اعمال جراحی است؛ هیستروکتومی کامل (برداشتن رحم و تخمدان ها) در سنین پایین باعث این عارضه می شود ولی اگر فقط رحم برداشته شود و تخمدان ها خارج نشوند، معمولا باعث یائسگی نمی شود.از جمله موارد دیگر می توان به شیمی درمانی و اشعه درمانی برای درمان سرطان ها اشاره کرد.

زنان مبتلا به سرطان که تحت این گونه درمان ها قرار می گیرند، ممکن است در معرض یائسگی زودرس قرار گیرند اما معمولا این روند به تدریج رخ می دهد و ممکن است قبل از اینکه خانمی به دوران یائسگی برسد، ماه ها یا سال ها علایم دوران یائسگی داشته باشد.

اختلالات کروموزومی به علت اختلال مادرزادی در برخی کروموزوم های خاص نیز یکی دیگر از عوامل به شمار می رود. در برخی بیماری ها یا اختلالات خود ایمنی که در آنها نارسایی تخمدان ایجاد می شود به دلیل اینکه بدن ضدتخمدان ها و رحم پادتن می سازد، در نهایت تخمدان ها از کار می افتند. این افراد ممکن است سابقه خانوادگی یائسگی زودرس داشته باشند. عفونت های ویروسی مثل ویروس عامل بیماری اوریون نیز می تواند باعث این عارضه شود.

▪ اگر در خانواده ای یکی از اقوام نزدیک به این مشکل مبتلا شد، برای خانم های دیگر این خانواده چه توصیه ای دارید؟

تشخیص به موقع یائسگی زودرس اهمیت زیادی دارد زیرا با بروز این اختلال، تخمک های باقی مانده تخریب می شوند و این به معنی ناتوانی در فرزنددار شدن است. با تشخیص به موقع، امکان بارداری نیز افزایش می یابد. احتمال فعال شدن دوباره تخمک ها در برخی بیماران و در صورتی که دلیل بروز مشکل اختلالات ژنتیکی نباشد، وجود دارد.

احتمال بروز یائسگی در سن نوجوانی نیز وجود دارد پس با توجه به اینکه اختلال در قاعدگی در هر سنی ممکن است آغازی برای این عارضه به حساب بیاید، به همه زنان و دختران توصیه می شود در صورت مشاهده چنین اختلالاتی بلافاصله با پزشک خود مشورت کنند تا کاهش استرس های محیطی و حتی گاهی بررسی های کروموزومی انجام شود.

علائم یائسگی زودرس

اگر خانمی در سنین قبل از ۴۵ سالگی با قطع ناگهانی یا طولانی شدن فواصل قاعدگی و علایمی مثل گرگرفتگی، بدخوابی های شبانه و تعریق روبرو شود، باید به پزشک مراجعه کند.با پایین آمدن میزان هورمون استروژن، بافت پوششی واژن و پیشابراه خشک تر، نازک و شکننده می شود و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می دهد.

با کم شدن نرمی و لزجی، سوزش ادرار و خارش همراه با افزایش خطر عفونت مجاری ادراری واژن به وجود می آید. فرد ممکن است مکررا احساس ادرار یا نیاز فوری به تخلیه داشته باشد یا دچار بی اختیاری ادرار شود. به دنبال کاهش هورمون استروژن، رگ های خونی به سرعت گشاد می شوند و فرد احساس گرما و سرخ شدن ناگهانی که اصطلاحا به آن گرگرفتگی می گویند، می کند. این حالت ممکن است هر چند ساعت یکبار یا فقط گاهی در روز یا شب اتفاق بیفتد.

اختلالات خواب و عرق شبانه از پیامدهای گرگرفتگی است. این بیماران معمولا در حالی از خواب می پرند که بدنشان خیس عرق شده و به دنبال آن دچار لرز می شوند و حتی ممکن است در دوباره به خواب رفتن یا یک خواب عمیق دچار مشکل شوند. کمبود خواب و تغییرات هورمونی بر خلق و خو و همچنین سلامت آنها تاثیر سوء می گذارد و معمولا دچار خستگی، بی قراری، کاهش حافظه و عدم تمرکز می شوند. گاهی میل جنسی کاهش می یابد که علت آن می تواند تغییرات هورمونی و خلقی و تحریک پذیری فرد باشد.

راه های تشخیص

در صورت قطع قاعدگی، پزشک متخصص معمولاً تست فیزیکی و هم چنین آزمایش خون را به منظور بررسی بارداری و یا مشکل تیروئید تجویز می نماید. در عین حال ممکن است میزان استرادیول خون نیز بررسی شود. پایین بودن استرادیول می تواند نشان دهنده آغاز توقف عملکرد تخمدان ها باشد. اگر سطح استرادیول پایین تر از ۳۰ باشد، می توان این طور تفسیر کرد که شما یائسه شده اید.

با این حال مهم ترین آزمایش برای تشخیص یائسگی زودهنگام آزمایش خونی است که FSH را اندازه گیری می نماید. FSH موجب می شود تخمدان ها استروژن تولید نمایند. زمانی که تولید استروژن در تخمدان ها کاهش می یابد، FSH افزایش پیدا می کند. زمانی که سطح FSH از mlU/ml40 بالاتر رود، معمولاً حاکی از آن است که فرد یائسه شده است.

عوارض

زنانی که به یائسگی زودهنگام مبتلا می شوند، مانند همه زنان یائسه پایین آمدن سطح استروژن بدن را تجربه می کنند، چون تخمدان ها بخش عمده تولید این هورمون را متوقف می سازند. سطح پایین استروژن می تواند به تغییراتی کلی در وضعیت سلامت فرد منجر شود و شانس ابتلا به مشکلات خاصی، از جمله پوکی استخوان، سرطان تخمدان و روده بزرگ، بیماری های لثوی، افتادن دندان و آب مروارید را افزایش دهد.

در هر حال، در مقایسه با زنانی که در سن طبیعی یائسه می شوند، زنانی که یائسگی زودرس را تجربه می نمایند، بخش بیشتری از زندگی خود را بدون مزایای حفاظتی استروژن سپری می نمایند. و همین امر موجب می شود شانس ابتلای آنان به عوارض مذکور بالاتر رود.

درمان علائم یائسگی

در این مقاله ۱۰ نکته را گردآوری کرده ایم که با استفاده از آنها می توانید از شدت علائم یائسگی خود بکاهید:

۱- نتایج بعضی از پژوهش های انجام شده حاکی از آن است که مصرف سویا تا حدی سبب کاهش نشانه های این عارضه خواهد شد. اما توصیه می شود به جای استفاده از مکمل ها، سویا را در غذا مورد استفاده قرار داد. تفو tofu ، تمپه tempeh ، میزو miso ، شیر سویا، لوبیای سویا، پروتئین بافت سویا و پودر سویا از جمله غذاهای حاوی سویا هستند.

۲- کوهوش سیاه black cohosh که در کتب طبی سنتی به نام قاتل البق موسوم است و نام لاتین آن cimicifuga racemosa می باشد یک گزینه عامیانه دیگر برای درمان گرگرفتگی یائسگی است ولی درمورد تاثیر این گیاه بر نشانه های دیگر مثل عرق شبانه، اسناد معتبر وجود ندارد. این گیاه به صورت مکمل دارویی به شکل های مختلف در بازار دارویی ایران وجود دارد. ممکن است شنیده باشید که کوهوش سیاه سبب تسکین عرق شبانه و سایر علائم از جمله سردرد، تپش قلب و اضطراب خواهد شد. در عین حال که چندین بررسی کوچک و با نتایج متناقض درمورد استفاده از بلاک کوهوش در درمان علائم وجود دارد ولی نتایج به دست آمده از این بررسی ها متناقض است. طبق نظر انجمن یائسگی آمریکای شمالی، به رغم فقدان مدرک قاطع “به نظر می رسد کوهوش سیاه یک داروی مطمئن گیاهی باشد.”

۳- مشخص شده است که استفاده از پروژسترون طبیعی برای درمان علائم یائسگی در بسیاری از خانم ها سودمند باشد. این ماده به صورت کرم، بدون نسخه در بازار دارویی وجود دارد و گاهی با نسخه به صورت کرم یا کپسول هم تجویز می گردد و نیز به صورت نسخه سنتی (progestins )prometrium در دسترس است.

۴- نتایج یک بررسی که در یکی از نشریات معتبر مامایی و زنان انتشار یافته، حاکی از آن است که استفاده از ویتامین E به کاهش وقوع و علت گرگرفتگی دوران یائسگی و عرق شبانه کمک می کند.

۵- ونلافاکسین venlafaxine با نام تجارتی Effexor یک داروی ضد افسردگی است که سبب کاهش گرگرفتگی در خانم هایی می شود که به علت سرطان پستان تحت درمان هستند. از آنجا که این دارو در بیماران مبتلا به سرطان پستان موثر بوده است، پژوهشگران معتقدند که می توان از این دارو در خانم هایی استفاده کرد که نمی خواهند برای علائم یائسگی از درمان جانشین هورمونی سود ببرند.

۶- حداقل روزی ۳۰ دقیقه نرمش کنید. به این منظور می توانید راه بروید، بدوید، دوچرخه سواری کنید یا فعالیت دیگری انجام دهید. این نکته را هم بدانید برای پرهیز از عرق شبانه نباید ۳ ساعت پیش از رفتن به بستر ورزش کنید.

۷- گاباپنتین   gabapentinدارویی است که امروزه برای سردردهای میگرنی مورد استفاده است. اما بنا به مدارک روایتی، استفاده از این دارو به طور قابل توجه سبب کاهش تعداد موارد گرگرفتگی در گروه کوچکی از خانم ها شده است.

۸- محرک های غذایی که ممکن است سبب بروز حمله های گرگرفتگی شوند عبارتند از الکل، کافئین (قهوه و چای)، فلفل سبز و سایر غذاهای دارای ادویه. اگر گرگرفتگی بعد از مصرف این مواد خوراکی شدت یابد، باید آن ماده یا مواد خوراکی را از غذا حذف کرد و منتظر بروز گرگرفتگی شد.

۹- درمان جانشینی هورمونی سنتی که شامل استفاده از استروژن جانشین است سبب تسکین گرگرفتگی و علائم ناشی از یائسگی می شود. اما مصرف استروژن خطرات طبی به بار می آورد و باید زیر نظر خبره مصرف شود. پیش از انتخاب روش درمان جانشینی هورمونی، مطمئن شوید که هم مضار و هم منافع استفاده از این دارو را می دانید و نیز به اهمیت استفاده از این داروها در سابقه طبی خود آگاه هستید. در این مورد باید با ماما و پزشک خود مشورت کنید.

۱۰- در هوای گرم، غالباً گرگرفتگی بدتر می شود. باید لباس های نخی بپوشید تا پوست تان نفس بکشد. در هوای گرم برای کاهش تعداد دفعات گرگرفتگی نزدیک یک بادبزن برقی بنشینید.

از سری مطالب پزشکی عمومی و غیر تخصصی سایت (اطلاعات  عمومی و غیر تخصصی پزشکی برای افزایش دانش سلامت  و اطلاعات عمومی پزشکی بازدیدکنندگان)