دردی را که به واسطه فشار آوردن زیاد و مکرر هنگام انجام حرکات ورزشی و تمرینی در قسمت پایین پا، به ویژه در امتداد جلوی پا بین زانو و مچ (ساق پا)، بروز می‌یابد درد ساق پا می‌گویند. علت درد ساق پا مشخص نیست اما این درد معمولاً پی‌آمد استفاده بیش از اندازه است و عموماً بین دوندگان رواج دارد. بهترین و نتیجه‌بخش‌ترین شیوه‌ی درمان استراحت است. قرار دادن کفی‌های ضربه‌گیر در کفش‌های ورزشی، افزایش تدریجی برنامه‌های تمرینی و تعویض منظم کفش ورزشی در پیشگیری از ابتلا به درد عضلات ساق پا و درد مچ پا مؤثراند.
داخل تصویر: درد معمولاً در بخش میانی (داخلی) ساق پا احساس می‌شود.
درد ساق پا در واقع یک علامت است و خود به تنهایی یک تشخیص معین به شمار نمی‌رود، چون احتمالاً از چند مشکل مختلف نشأت می‌گیرد. درد ساق پا یکی از رایج‌ترین مشکلات بخش پایینی پا در ورزشکاران و افرادی است که حرکات تمرینی خاص انجام می‌دهند.
فهرست مطالب
علل
بسیاری از عارضه‌های ستون فقرات باعث پا درد، درد ساق پا و درد لگن تا زانو و دیگر علائم پایین‌تنه مانند خواب رفتن، گزگز، بی حسی و ضعف رفتن ساق پا می‌شود. تشخیص کالبدشناختی صحیح علت سندرم هر درد خاص لازمه درمان موفقیت‌آمیز است.
کارشناسان در زمینه‌ی علت بروز درد ساق پا اتفاق نظر ندارند و هنوز علت پا درد به صورت دقیق مشخص نشده است. آنان بر این باوراند که این درد ریشه در فعالیت بیش از اندازه یا استفاده مکرر دارد و معمولاً دوندگان به آن مبتلا می‌شوند. در هر حال انجام حرکاتی مشخص فرد را مستعد ابتلا به این عارضه می‌سازد که در زیر به شماری از آنها اشاره می‌کنیم:
- افزایش ناگهانی شدت یا تعداد دفعات تمرین
- کمبود کلسیم
- دویدن روی سطوح سخت
- دویدن روی سربالایی و سطوح شیب‌دار
- صدمه دیدن پا در گذشته
- پوشیدن کفش‌های ورزشی که اندازه پا نیستند یا نامناسب‌اند و بنابراین پا و مچ را هنگام دویدن حمایت نمی‌کنند.
- مشکلات گوناگون عضلانی در قسمت پایین پا و مچ و کف پا مانند پرونیشن یا چرخش به داخل بیش از اندازه پا (پا و مچ در حالت طبیعی هنگام راه رفتن اندکی به سمت داخل می‌چرخند، اما در صورت بروز عارضه پرونیشن یا چرخش به داخل بیش از اندازه پا، میزان این چرخش بیش از حد طبیعی خواهد بود.)
علل درد ساق پا بر اساس نظر برخی از کارشناسان وجود پارگی‌های کوچک در ساختار غشاء بین دو استخوان پا در قسمت زیر زانو (درشت نی و نازک نی) است؛ این ساختار را غشاء بین استخوانی می‌نامند. بعضی دیگر بر این باوراند که التهاب تاندون‌ها (تاندونیت)، کشش و رگ به رگ شدن عضله‌ها یا التهاب غشاء پیرامون استخوان‌های درشت نی و نازک نی می‌تواند منشأ درد ساق پاباشد. شکستگی‌های بسیار ریز (میکرو شکستگی‌ها) در سطح استخوان درشت نی نیز علت بروز این درد دانسته شده است. شکستگی‌های فشاری (استرسی) استخوان درشت نی (یکی از دو استخوان پا در زیر زانو) می‌تواند باعث دردی شبیه به درد پا بشود. شکستگی فشاری گونه‌ای شکستگی ناقص استخوانی است و چون معمولاً در نتیجه استفاده مکرر رخ می‌دهد و از آن با اصطلاح آسیب‌های ناشی از استفاده مفرط یاد می‌شود.
علائم
درد ناحیه‌ی ساق پا نشانه اصلی است. این درد معمولاً بخش میانی و پایینی ساق پا را درگیر می‌کند و در نیمه داخلی بروز می‌یابد. بیمار در ابتدا پس از دویدن یا تمرین دچار درد می‌شود، اما به مرور زمان هنگام دویدن نیز درد را تجربه می‌کند. در صورت شدید بودن عارضه، درد زمان بالا رفتن از پله‌ها نیز احساس می‌شود.
تشخیص
پزشکان معمولاً برای بیماران مبتلا به درد ساق پا دستور انجام پرتونگاری (اشعه ایکس) از بخش زانو به پایین پا را جهت تشخیص افتراقی و از میدان حدس خارج کردن شکستگی فشاری یکی از استخوان‌ها می‌دهند. با این وجود، تمام شکستگی‌های فشاری در تصاویر پرتونگاری مشخص نمی‌شوند. پزشک در برخی موارد انجام اسکن استخوانی از بخش پایینی پا را ضروری تشخیص می‌دهد تا بتواند بین درد ساق پا و شکستگی فشاری تمایز قائل شود. در اسکن استخوان مقدار بسیار کمی از ماده رادیواکتیو معمولاً درون رگ بازو تزریق می‌شود؛ سپس از دوربین گاما برای آشکارسازی پرتو ساطع شده از ماده تزریقی استفاده می‌شود. به این ترتیب شکستگی فشاری یا بروز هر گونه تغییر احتمالی به وجود آمده در استخوان‌ها در نتیجه درد ساق پا مشخص می‌گردد. اسکن MRI نیز گاهی اوقات برای تمییز قائل شدن بین درد ساق پا و شکستگی فشاری به کار برده می‌شود.
درمان
روش های درمانی درد عضلات ساق پا شامل موارد زیر می شود:
- استراحت. درمان درد ساق پا استراحت است؛ به این معنا که باید از انجام هر گونه فعالیت دامن زننده به درد ساق پا، مانند دویدن، خودداری نمود.
- یخ. قرار دادن یخ روی ساق پا و بلند کردن پا نیز در تسکین و درمان درد ساق پا مؤثر است. می‌توانید با ریختن قطعات یخ درون کیسه پلاستیکی یا پیچیدن حوله دور یخ یک کمپرس یخ تهیه کنید. (هرگز یخ را مستقیماً روی پوست قرار ندهید چون ممکن است پوست سرمازده شود و بسوزد.) ضمناً به جای یخ می‌توانید از یک بسته نخودفرنگی منجمد نیز استفاده کنید. کمپرس یخ را به آهستگی روی قسمت آسیب دیده فشار دهید. سرمای یخ باعث کاهش جریان خون در رباط آسیب دیده می‌شود و در نتیجه درد و التهاب تا حدی تسکین می‌یابد. بعضی پزشکان پیشنهاد می‌کنند که بهتر است از کمپرس یخ در ۴۸ ساعت نخست هر دو ساعت یک‌بار به مدت ۱۰ دقیقه (در طول روز) استفاده کرد.
- بالا بردن پا. این عمل باعث محدود شدن و کاهش ورم می‌شود. پا را در حالت نشسته دست‌کم تا سطح مفصل ران بلند کنید و روی صندلی بگذارید. (روش آسان‌تر این است که روی کاناپه دراز بکشید و پا را روی کوسن بگذارید.) زمان دراز کشیدن در تخت پا را روی بالش قرار دهید.
- دارو. مسکن‌هایی نظیر پاراستامول برای تسکین درد مؤثراند. زمانی این داورها بهترین تأثیر را می‌گذارند که در ابتدای بروز درد به صورت منظم مصرف شوند. مسکن‌های ضدالتهاب نیز گزینه دیگر موجود به شمار می‌روند. این داروها که در انواع مختلف از سوی شرکت‌های دارویی گوناگون تولید می‌شوند، برای تسکین درد و کاهش التهاب و تورم سودمند هستند. مصرف مسکن‌های ضدالتهاب گاهی عوارض جانبی‌ای را به دنبال دارد که درد و خونریزی شکم از مهم‌ترین آنها به شمار می‌آیند. به علاوه بیماران مبتلا به آسم، فشار خون بالا، ازکارافتادگی کلیه و ناراحتی قلبی باید پیش از مصرف مسکن‌های ضدالتهاب حتماً با پزشک مشورت کنند.
درد ساق پا با استراحت و درمان مناسب کاملاً بهبود می‌یابد، بااین حال این درد در صورت عدم توجه به علت اصلی آن ممکن است دوباره عود کند. بهتر است پس از برطرف شدن درد ساق پا به یک متخصص ارتوپد یا دکتر فیزیوتراپی ورزشی مراجعه کنید تا شما را در طرح‌ریزی برنامه تمرینی مناسب و ایمن یاری کند و ضمناً وضعیت پاها، ساق، مچ و کف پا و همچنین نوع کفش‌هایتان را بررسی کند. به این ترتیب احتمالاً منشأ اصلی بروز درد، مثلاً چرخش بیش از اندازه پا به سمت داخل یا پوشیدن کفش ورزشی نامناسب، مشخص خواهد شد. معمولاً به بیماران توصیه می‌شود تا کفی طبی درون کفش قرار دهند. همچنین در برخی موارد استفاده از ساق‌بندهای طبی نیز توصیه می شود. ساق بندهای طبی ساق پاها را می پوشانند و با ایجاد مقدار مناسبی فشار بر ماهیچه ساق پا، باعث بهبود جریان خون در اندام تحتانی می‌گردد.
پیشگیری
آزمایش‌ها و مطالعات متعددی در زمینه پیشگیری از درد ساق پا انجام شده‌اند؛ اما هیچ کدام به یک روش پیشگیری کننده مشخص و تأثیرگذاری مستمر دست نیافته‌اند؛ بنابراین آزمایش‌های بیشتری در این مورد باید طراحی شوند. با این وجود، یکی از یافته‌های امیدبخش به اثر مفید بودن قرار دادن کفی‌های ضربه گیر داخل کفش هنگام ورزش کردن اشاره دارد. استفاده از کفی‌های مخصوص برای اصلاح چرخش به داخل بیش از اندازه پا (در صورت ابتلا به این عارضه) نیز پیشنهاد می‌شود. به علاوه بهتر است به طور منظم کفش ورزشی خود را عوض کنید. همچنین افزایش تدریجی زمان دویدن در روزهای استراحت نیز خالی از فایده نیست.
