مفصل ران یک مفصل گوی و حفره‌ای است که به حرکت پاها هنگام انجام فعالیت‌های روزمرّه‌ای چون راه رفتن و بالا و پایین رفتن از پله‌ها کمک می‌کند. این مفصل با وجود برخورداری از یک دامنه حرکتی مناسب، بسیار پایدار است و به ندرت، حتی پس از وارد شدن ضربه‌ی شدید، دچار دررفتگی و درد شدید لگن و باسن می‌شود. گوی مفصل، که در اصل سر استخوان قسمتران (استخوان ران یا فمور) است، سر استخوان فمورال یا ران نامیده می‌شود و از حفره‌ی ایجاد شده توسط گودی لگن، با نام استابولوم یا حفره حقه‌ای یاد می‌شود. روکش بافتی سختی، موسوم به کپسول، این مفصل را در میان می‌گیرد و استخوان‌های آن را کنار یکدیگر نگه می‌دارد. داخل این کپسول با مایع سینوویال پوشش می‌یابد که مواد مغذی را به غضروف می‌رساند و حرکت نرم و روان مفصل را امکان‌پذیر می‌سازد. چند عضله مفصل ران را حرکت می‌دهند و حرکات چرخشی و خمشی آن را ممکن می‌سازند. درد استخوان لگن و باسن بیماری است که در مردان و زنان به ویژه در بارداری و پس از زایمان ممکن است، رخ دهد. در صورت بروز درد استخوان لگن یا درد باسن که تسکین نیافته است، به پزشک مراجعه کنید. در ادامه به نشانه ها و درمان آرتروز لگن می پردازیم.
فهرست مطالب
علائم و نشانه ها
با توجه به عارضه‌ی دامن زننده به درد این مفصل، احتمال دارد بیمار در یکی از نقاط زیر متحمل درد شود:
- درد ران پا
- درد داخل مفصل ران
- درد کشاله ران
- درد خارج مفصل ران
- درد لگن و باسن
گاهی اوقات درد قسمت‌های دیگر بدن، برای مثال کمر یا کشاله ران (به دلیل بروز فتق)، در مفصل ران نیز منتشر می‌شود.تیر کشیدن کمرتا پاها از علائم درد سیاتیک می تواند باشد که خود این درد نشانه ای از یک بیماری دیگر می باشد. این درد به صورت دردی تیر کشنده از کمر تا ساق پا یا تا انتهای پا و یا بصورت درد لگن تا زانو و پا می باشد. احتمال دارد که درد، به ویژه در صورتی که منشأ آن آرتروز لگن باشد، هنگام انجام فعالیت تشدید شود. بیمار گاهی علاوه بر تحمل درد استخوان لگن با کاهش دامنه‌ی حرکتی و درد لگن تا پاها نیز مواجه می‌شود و برخی به دلیل درد دائم مفصل ران به سختی راه می‌روند و لنگ لنگان گام برمی‌دارند.
علل
پاسخ این سوال که علت درد لگن و باسن نشانه چیست؟ در اکثر موارد بسیار ساده است، برای نمونه علل درد باسن و لگن می‌تواند پیامد افراط در ورزش کردن باشد. این درد معولاً از التهاب یا کشیدگی بافت‌های نرمی چون تاندون ناشی می‌شود و غالباً ظرف چند روز برطرف می‌گردد. اما لگن درد و طولانی مدت مفصل لگن در بیماری های خاص ریشه دارد. علل درد لگن ایجاد شده می تواند به دلیل بروز مشکل در مفصل ران نیز باشد. درد زانو گاهی اوقات تنها به علت درد کشاله ران است. این گونه دردها را، که بسیار متداول نیز هستند، در اصطلاح درد ارجاعی می‌گویند. درد در لگن یا بیرون مفصل ران نیز حس می‌شود، اگرچه درد باسن خود می‌تواند نتیجه‌ی بروز بیماری در کمر باشد. علت درد لگن ممکن است یکی از موارد زیر باشد:
- آرتروز. شایع‌ترین علت درد باسن یا درد لگن آرتروز، به ویژه استئوآرتریت یعنی گونه فرسایشی آرتروز است که به موازات بالا رفتن سن بروز می‌یابد.
- شکستگی‌های مفصل ران. عموماً سالمندان، به ویژه مبتلایان به پوکی استخوان که تراکم استخوانی‌اش کاهش یافته است، دچار این شکستگی‌ها می‌شوندکه باید نسبت بهدرمان پوکی استخوان سریع اقدام کنند.
- التهاب تاندون و بورس. بسیاری از تاندون‌های اطراف مفصل ران عضله‌ها را به این مفصل اتصال می‌دهند. این تاندون‌ها به سادگی در صورت استفاده بیش از اندازه یا شرکت در فعالیت‌های سنگین ملتهب می‌شوند و منجر به بروز علت درد مفصل لگن و ران می شود.
- فتق. فتق کشاله ران (اینگوینال) و فتق رانی (فمورال) باعث درد خارجی مفصل ران می‌شوند. بانوان در بارداری به دلیل افزایش فشار روی دیواره‌ی شکم مستعد ابتلا به فتق کشاله ران هستند.
- بیماری زنانه. مشکلات کمر و پشت بدن و بیماری‌های زنان. (درد استخوان لگن در زنان گاهی نتیجه‌ی ابتلا به بیماری‌های زنانه است.) اندومتریوز (رشد مخاط و پوشش رحم در جایی دیگر به جز رحم) موجب التهاب و درد باسن و درد لگن می‌شود که برخی از بانوان آن را به صورت درد مفصل ران توصیف می‌کنند. درد کمر، پشت بدن و ستون فقرات نیز منتشر می‌شود و به اطراف باسن و مفصل ران می‌رسد. سیاتیک، یا تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک، باعث بروز درد در پشت مفصل ران می‌شود، درد حاصل از سیاتیک از کمر شروع می‌شود و رو به سمت پایین در باسن و پا منتشر می‌گردد.
تشخیص
چنانچه درد در باسن پس از دو هفته یا بیشتر تسکین نیافت و یا تشدید شد، بهتر است هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه نمایید. پزشک در ابتدا پرسش‌هایی را در زمینه‌ی درد تجربه شده و حرکات تشدید کننده درد مطرح می‌کند. بروز درد هنگام خم کردن مفصل لگن برای بالا و پایین رفتن از پله‌ها و به ویژه زمان به پا کردن جوراب غالباً نشانه وجود مشکل در مفصل ران است. به علاوه لازم است پزشک را در جریان چگونگی شروع علائم، نحوه تأثیرگذاری آنها بر فعالیت‌های روزانه و بروز یا عدم بروز درد ناحیه لگن در شب بگذارید. سپس پزشک مفصل لگن را برای بررسی دامنه حرکتی آن معاینه می‌کند و به این ترتیب اطلاعات کافی را جهت طرح‌ریزی برنامه درمان درد باسن به دست می‌آورد؛ اگر چه گاهی به منظور تشخیص بعضی بیماری ها انجام آزمایش‌های دیگر نیز ضرورت می‌یابد. از جمله آزمایش‌هایی که ممکن است پزشک دستور انجام آنها را جهت ارزیابی درد باسن و لگن بدهد، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزمایش‌های خون
- روشهای تصویربرداری MRI
- سی. تی. اسکن و پرتونگاری (اشعه ایکس)
چنانچه پزشک گمان کند که درد لگن از عفونت یا آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی ناشی می‌شود، انجام آزمایش خون مفید خواهد بود.
درمان
روشهای درمان درد باسن و لگن معمولاً محافظه‌کارانه (بدون جراحی) هستند و بر بازگرداندن دامنه حرکتی مفصل به حالت طبیعی متمرکز می‌شوند. اگر درد در باسن با مصرف داروهای ساده‌ای چون پاراستامول و ایبوپروفن تسکین نیافت، بهتر است برای درمان درد باسن و لگن به پزشک مراجعه کنید.
علاوه بر روشهای درمانی اشاره شده در زیر، برای درمان درد لگن و باسن استفاده از روشهای درمانی دیگری مانند باسن بند، درمان دستی، ماساژ، لیزر تراپی، الکتروتراپی، طب سوزنی و درمان مغناطیسی نیز می‌تواند موثر باشد.
دارو
مسکن‌های ساده‌ای نظیر پاراستامول (ضد درد) در درمان درد باسن و کاهش درد لگن مؤثراند. این داروها بهترین نتیجه را زمانی به دست می‌دهند که پیش از شدت گرفتن درد مصرف شوند، در عین حال توجه داشته باشید که نباید آنها را زودتر از چهار ساعت یک‌بار یا بیشتر از هشت عدد در روز مصرف نمود. داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن، را می‌توانید از فروشگاه‌ها یا داروخانه‌ها تهیه کنید. مسکن‌ها و NSAIDs را می‌توانید در یک دوره‌ی درمانی کوتاه مدت یک هفته‌ای تا ده روزه مصرف کنید. اگر پس از این مدت کاهش درد در استخوان لگن حاصل نشد، بعید است با مصرف بیشتر آنها نتیجه‌ی مثبتی به دست آید و باید به پزشک مراجعه کنید. با این وجود، چنانچه این داروها درد در لگن را تسکین دادند، اما درد مجدداً پس از توقف مصرف دارو عود کرد، می‌توانید یک دوره کوتاه درمانی دیگر را با همان دارو تکرار کنید. استعمال پمادها یا ژل‌های ضدالتهاب بر ناحیه دردناک نیز می‌تواند مفید باشد. درد لگن و باسن در حاملگی، پس از زایمان، استعمال دخانیات، ابتلا به آسم، ناراحتی گوارشی یا زخم معده پیش از مصرف ایبوپروفن یا آسپرین با پزشک یا دکتر داروساز مشورت کنید. چنانچه از اختلال گردش خون، فشار خون بالا، دیابت یا چربی بالا رنج می‌برید، از پزشک یا دکتر داروساز سؤال کنید که آیا مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب غیر تجویزی برای‌تان مناسب و بدون عوارض است یا خیر، چرا که این داروها گاهی با داروهای مصرفی دیگر تداخل ایجاد می‌کنند.
تزریق
تزریق داروی استروئیدی در صورتی به رفع مشکل درد بالای باسن و لگن کمک می‌کند که درد مفصل التهابی یا بورس ملتهب عامل ایجاد این ناراحتی باشد. تزریق‌ها غالباً تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شوند و معمولاً برای درمان بورسیت تروکانتریک (بورسیت روی برجستگی استخوان دو طرف لگن) بسیار مفید هستند. التهاب تادون عضله ایلیوپسواس را می‌توان با تزریق داروی استروئیدی درمان کرد، البته با توجه به عمق زیاد تاندون ایلیوپسواس این تزریق باید توسط رادیولوژیست انجام شود. پارگی تاندون ایلیوپسواس را می‌توان با این نوع تزریق با استفاده از ویدئوفلوروسکوپی (گونه‌ای پرتونگاری)، جهت حصول اطمینان از تزریق در محل دقیق، درمان کرد. انجام تزریق به کمک اولتراسوند نیز به تازگی مورد توجه بیشتر پزشکان قرار گرفته است.
فیزیوتراپی و کار درمانی
فیزیوتراپی با بهره‌گیری از فعالیت‌ها و حرکات ورزشی ملایم به حفظ دامنه‌ی حرکتی مفصل ران کمک می‌کند. از این گذشته دکتر فیزیوتراپی نرمش‌های خاصی را برای حفظ یا افزایش قدرت عضله‌های اطراف مفصل ران پیشنهاد می‌دهد و بهترین روش راه رفتن با درد لگن و باسن و استفاده از عصا یا چوب زیر بغل را به شما آموزش می‌دهد.در صورت استفاده کردن از عصا باید آن را در دست مخالف سمت مفصل آسیب دیده بگیرید و از بلندی مناسب آن مطمئن شوید؛ با توجه به این نکات مشورت با دکتر فیزیوتراپی پیش از تهیه عصا اهمیت قابل ملاحظه‌ای دارد. اگر تصور می‌کنید که انجام بعضی فعالیت‌ها یا وظایف شغلی علت درد لگن است، تبادل نظر با متخصص کار درمانی خالی از فایده نیست.همچنین توصیه‌های لازم در خصوص نحوه تغییر دادن حرکات به منظور پیشگیری از بروز مجدد درد در لگن خاصره یا متوقف ساختن آن به شما ارائه می‌شود. اگر محل کارتان مجهز به مرکز مشاوره‌ی سلامت شغلی است، حتماً از این مزیت استفاده کنید.
نرمش
بهتر است بیش از چند روز استراحت نکنید. انجام نرمش‌های ملایم را به محض فروکش کردن درد لگن شروع کنید. نرمش‌های ساده به بازگرداندن دامنه حرکتی به حالت طبیعی، افزایش قدرت عضلانی، کاهش سفتی و درمان درد لگن و بازگشت آن به حالت عادی کمک می‌کنند. در ابتدا نرمش‌های ملایم انجام دهید و به تدریج بر شدت و تعداد دفعات آنها بیافزایید و نرمش‌های پیشرفته‌تر را انجام دهید. دنبال کردن نرمش‌ها بر اساس یک برنامه منظم پس از تسکین درد و بهبود عارضه اهمیت فراوان دارد، چرا که در غیر این صورت پس از سپری شدن چند هفته مجدداً دچار مشکل و درد باسن و لگن خواهید شد. معمولاً بهترین روش برای درمان درد لگن این است که فعالیت‌های معمول خود را همچنان پیگیری کنید، اما سعی کنید زیاده‌روی نکنید و فشار زیادی به بدن وارد نیاورید. سرعت مناسب وفق یافتن بدن با شرایط جدید را پیدا کنید و هر روز میزان فعالیت را طبق برنامه افزایش دهید. توصیه‌های زیر را دنبال کنید:
- روی صندلی‌هایی با ارتفاع کم ننشینید، چون در این صورت مفصل ران تا حد زیادی خم می‌شود و درد تشدید می‌گردد.
- از حمل اشیاء سنگین خودداری کنید. هنگام خرید، در صورت بروز ناراحتی حین جابجایی سبد خرید، از چرخ دستی استفاده کنید.
- موقعیتی را بیابید که بیشترین میزان راحتی را هنگام کار کردن داشته باشید تا فشار کمتری به لگن خاصره وارد شود.
- برای سهولت راه رفتن از عصا استفاده کنید. عصا را در سمت مخالف مفصل دردناک به دست بگیرید. پزشک یا دکتر فیزیوتراپی توصیه‌های لازم را در خصوص بلندی مناسب عصا و بهترین شیوه به دست گرفتن آن ارائه خواهد کرد.
- در صورت داشتن اضافه وزن، وزن خود را کاهش دهید.
- شیوه انجام فعالیت‌هایی را تغییر دهید که ایستادن روی یک پا را ایجاب می‌کند: برای مثال سوار ماشین شدن، نشستن روی کناره صندلی و عوض کردن همزمان موقعیت هر دو پا، در عوض جابجایی متناوب آن.
اکثر بیماران با روش های درمانی فوق موفق به بهبودی و کاهش درد لگن و درد باسن می شوند. در بارداری چون فشار زیادی به بدن وارد می شود ممکن است این بیماری بروز کند، اما توجه داشته باشید که درمان درد استخوان لگن در این حالت حتما باید تحت نظر پزشک باشد.
