اسپاسم یا گرفتگی عضلات کمر یا گرفتگی کمر و پشت بدن عبارت است از انقباض ناگهانی و ناخواسته یا سفت شدن غیرقابل کنترل عضله در واکنش به کشش و فشار، استفاده مفرط، ضعف یا درد عضلانی ناشی از ضربه یا اختلال. گرفتگی عضلات کمر غالباً در نزدیکی نخاع یا در مجاورت ریشه‌های عصبی منتهی به نخاع یا خارج شونده از آن رخ می‌دهد و به یکی از این عصب‌های حساس فشار می‌آورد و در نهایت منجر به بروز دردی شدید می‌شود. گرفتگی عضلات معمولاً هنگام تحت فشار قرار گرفتن یا وارد شدن انرژی زیاد به آنها بوجود میآید ، اسپاسم عضلات کمر در زمان بلند کردن اشیاء سنگین، ورزش کردن یا شرکت در فعالیت‌های ورزشی طاقت فرسا پیش می‌آیند. به علاوه چنانچه حین انجام هر یک از فعالیت‌های اشاره شده، از ابتدا آب بدنتان در حد مطلوب نباشد یا میزان ذخیره کلسیم و پتاسیم بدن پایین باشد، در آن صورت بیش از پیش مستعد ابتلا به گرفتگی عضلات کمر خواهید بود.
بعضی از مواقع گرفتگی و اسپاسم عضلات کمر پیامد دیگر اختلال‌ها یا تحریک خارجی عصب متصل به آن عضله خاص هستند. برای مثال، دیسک برجسته غالباً به عصب‌های ستون فقرات فشار می‌آورد و موجب درد و اسپاسم عضلانی می‌شود، حال آن که در عارضه تنگ شدن مجرای نخاع، نخاع به دلیل کاهش عرض مجرای نخاع یا دهانه‌هایی که عصب‌ها از آنجا خارج و در سراسر ستون فقرات گسترش می‌یابند فشرده می‌شود؛ به دلیل تنگ شدن این فضاهای توخالی (فرایند استنوسیس) فشار در نزدیکی عصب‌ها بالا می‌رود. در ادامه به علت, علائم و درمان گرفتگی کمر می پردازیم.
علت
گرفتگی کمر معمولاً هنگام تحت فشار قرار گرفتن یا وارد شدن انرژی زیاد به آنها، مثلاً زمان بلند کردن اشیاء سنگین، ورزش کردن یا شرکت در فعالیت‌های ورزشی توان‌فرسا پیش می‌آیند. به علاوه چنانچه حین انجام هر یک از فعالیت‌های اشاره شده، از ابتدا آب بدنتان به میزان کافی نباشد، ذخیره کلسیم و پتاسیم بدن پایین باشد یا مبتلا به عارضه‌ای باشید که باعث تضعیف عضلات شده باشد، در آن صورت بیش از پیش مستعد ابتلا به اسپاسم عضلانی خواهید بود.
عدم تناسب، شرایط نامساعد جسمی و گرفتگی عضلات کمر و پشت بدن نیز می تواند علت گرفتگی عضلات باشد، از جمله این شرایط که می تواند علت گرفتگی کمر باشد در زیر اشاره شده است:
• از دست دادن آب بدن
• کم بودن مواد معدنی خون نظیر پتاسیم و کلسیم
• سفتی تاندون‌های قرار گرفته در امتداد پشت پاها یا همان عضله‌های همسترینگ
• پارگی یا کشیدگی عضلانی
• ضعیف بودن عضله‌های شکم
گرفتگی و اسپاسم عضلات کمر و پشت بدن گاهی واکنش به درد ناشی از بیماری دیگری است. بعضی از موارد گرفتگی و خشکی کمر پیامد اختلال‌هایی معین یا وارد شدن فشار به نخاع یا دیگر عصب‌های گسترش یافته در نخاع هستند. اختلال‌های مسبب گرفتگی عضله کمر و پشت بدن عبارت‌اند از:
• آرتروز ستون فقرات
• انحناء ستون فقرات مانند اسکولیوزیس (انحناء بیش از اندازه جانبی ستون فقرات) و لوردوز (گودی کمر شدید)
• فتق دیسک کمر
• تنگی مجرای نخاع
• اسپوندیلولیزیس (نقص مهره‌ای یک طرفه بدون لغزش) یا اسپوندیلولیستزیس (لغزش مهره)
گرفتگی، خشکی و اسپاسم عضلات کمر و پشت بدن در بعضی از موارد علامت بیماری وخیم یا مرگباری است که باید بی‌درنگ در مرکز فوریت‌های پزشکی بررسی و درمان شود. این بیماری‌های کشنده و جدی عبارتند از:
• اسپوندیلیت انکیلوزان
• ورم چرکی اپیدورال (عفونت موضعی در امتداد مجرای نخاع)
• سنگ کیسه صفرا
• سنگ کلیه
• پیلونفریت (عفونت کلیه)
• تومور
علائم
علائم گرفتگی کمر و پشت بدن گاه با علائم دیگری نیز همراه است که بسته به عارضه، اختلال یا بیماری اصلی در بیماران مختلف، متفاوت است. امکان دارد علائم و درد مکرر تأثیرگذار بر کمر دیگر سیستم‌های بدن را نیز درگیر کند.
۱٫ علائم اسکلتی ـ عضلانی: گرفتگی، خشکی و اسپاسم عضلات کمر و پشت بدن گاهی با علائم دیگری نیز توأم است که بر سیستم اسکلتی ـ عضلانی تأثیر می‌گذارند؛ در زیر به شماری از این علائم اشاره می‌کنیم:
• درد پشت و کمر درد
• درد مفصل ران یا درد باسن
• انحناء ستون فقرات
• “افتادگی پا” (کشیدن نوک پا روی زمین به دلیل ضعف پا)
• کشیدگی یا ضعف عضلانی
• علایم گردن درد و سفتی گردن
• درد، کرختی یا گزگز کردن یک پا یا باسن
• درد شانه یا بازو
• سفتی ستون فقرات
علائم عصب‌شناختی: گرفتگی عضلات کمر و پشت بدن گاهی با علائم مرتبط با سیستم عصبی نیز همراه است:
• سر درد، به ویژه در پشت سر
• مشکلات عصبی دامن زننده به درد، کرختی یا گزگز کردن بازو، باسن، شانه یا پا
• درد سیاتیک (درد تیر کشنده منتشر در تمام پشت بدن یا یک پا)
درمان
۱٫ متوقف ساختن فعالیت‌ها: حتی اگر احساس می‌کنید که گرفتگی عضلات چندان شدید نیست، باید بی درنگ انجام فعالیت‌های دامن زننده به گرفتگی را متوقف سازید. ناحیه دردناک را جهت تسکین درد ماساژ دهید یا بمالید.
۲٫ استراحت: استراحت برای التیام سریع‌تر عضله آسیب دیده و رفع گرفتگی عضلات حیاتی است. چنانچه گرفتگی عضلات ناشی از ضربه و آسیب دیدن آن باشد، باید دو یا سه روز استراحت کنید. البته حتماً قابلیت حرکتی عضله را از طریق فعالیت‌های سبکی چون پیاده‌روی آهسته و ملایم در زمان استراحت حفظ کنید. اگر کاملاً بی‌حرکت باشید، عضله‌ها ممکن است سفت یا محکم شوند. با این وجود به خاطر داشته باشید که زمان حرکت کردن، به هیچ‌وجه خم نشوید یا بالاتنه را نچرخانید چون گرفتگی تشدید خواهد شد.
۳٫ کمپرس سرد: جریان خون یا تورم در نتیجه آسیب و ضربه دیدن افزایش می‌یابد و موجب بروز درد می‌گردد. استفاده از کمپرس سرد در نخستین بار گرفتگی عضلانی باعث تسکین درد می‌شود، اما بهتر است در صورت تکرار گرفتگی در عوض کمپرس سرد از کمپرس گرم استفاده کنید. یخ را در نخستین روز آسیب‌دیدگی هر دو ساعت یک‌بار حدود ۱۵ دقیقه روی ناحیه دردناک قرار دهید.
۴٫ کمپرس گرم: هر گونه گرم کردن موجب کاهش درد می‌شود، اما بهترین نتیجه با استفاده از گرم کردن مرطوب به دست میآید. گرما عضلات منقبض را شل می‌کند. بهتر است پس از کمپرس سرد، از کمپرس گرم استفاده کنید. اگر نمی‌خواهید پد گرم کننده مرطوب الکتریکی را از داروخانه تهیه کنید، می‌توانید از حوله خیس خورده در آب گرم استفاده کنید؛ حمام یا دوش آب گرم نیز مفید است. بهتر است کمپرس مرطوب گرم را هر ۴ ساعت یک‌بار به مدت ۱۵ دقیقه در حالت خوابیده روی ناحیه دردناک ناشی از گرفتگی عضلات قرار دهید. لازم به ذکر است که درد برخی افراد با کمپرس گرم افزایش می‌یابد، در صورت رویارویی با چنین حالتی، این روش را بلافاصله متوقف و تنها از کمپرس سرد استفاده کنید.
۵٫ بالا بردن پا: بسیاری از افرادی که از گرفتگی، خشکی و اسپاسم عضلات کمر و پشت بدن رنج می‌برند، اکثر اوقات احساس ناراحتی می‌کنند. بیمار معمولاً در وضعیت‌های خاصی بیشتر احساس راحتی می‌کند؛ وجه مشترک تمامی این حالت‌ها بالا بردن پا است:
• زانوها را بالاتر از سطح مفصل ران قرار دهید.
• سعی کنید در حالت نشسته قسمت پایین پا یا قوزک را روی زیرپایی یا چهارپایه قرار دهید.
• بالش‌های بیشتری را زیر پا بگذارید.
• روی کف زمین یا تخت سفت دراز بکشید و قسمت پایین پا را روی صندلی به گونه‌ای قرار دهید که زانوها با زاویه‌ای ۹۰ درجه خم شوند.
۶٫ تکنیک‌های آرام‌سازی: اکثر افراد مبتلا به گرفتگی، خشکی و اسپاسم عضلات کمر و پشت بدن معمولاً احساس راحتی نمی‌کنند، اما تکنیک‌های خاصی برای مقابله مؤثر با درد همراه با گرفتگی عضلات وجود دارد. اگر بتوانید به موضوعی دیگر فکر کنید (یا درد را از خاطر ببرید)، احساس راحتی بیشتری خواهید کرد و بهتر نفس خواهید کشید و به این ترتیب سفتی عضلات کمتر شده و درد تسکین خواهد یافت. صحبت کردن با عزیزان، تماشای برنامه تلویزیونی، مطالعه و مدیتیشن از روش‌های پرت کردن حواس از درد به شمار می‌روند.
۷٫ دارو: در صورت نتیجه‌بخش نبودن روش‌های مراقبت از خود با پزشک معالج در مورد مصرف داروی کمر درد مانند داروهای غیرتجویزی غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDS) نظیر قرص ایبوپروفن یا ناپروکسین مشورت کنید و نظر تخصصی وی را در خصوص افزایش میزان این داروها جویا شوید. داروهای تجویزی از داروهایی که فروش بدون نسخه‌شان مجاز است در بهبود گرفتگی عضلا کمر سریع‌تر عمل می‌کنند و قوی‌تر هستند. شل کننده‌های عضلات تجویز شده از سوی پزشک نیز می‌توانند مفید باشند اما اثرات جانبی چون خواب‌آلودگی به دنبال دارند؛ بنابراین پس از مصرف آنها لطفاً رانندگی نکنید.
۸٫ نرمش‌های مؤثر دردرمان گرفتگی عضلات کمر و پشت بدن: نرمش‌هایی که برای درمان گرفتگی عضلات کمر مناسب هستند بصورت زیر می‌باشند
• پشت بدن را صاف نگه دارید، زانو را بیشتر از حد طبیعی بلند کنید و راه بروید. این نوع راه رفتن زمانی تأثیر بیشتری دارد که از ناراحتی یا گرفتگی عضلات کمر رنج می‌برید.
• با بالا بردن بازوها و قرار دادن آنها روی سر، تمرین‌های کششی ملایم را روی عضله‌های پشت بدن اجرا کنید. این حرکت را می‌توانید ۱۰ بار، هر بار به مدت ۵ تا ۱۰ ثانیه، ۳ تا ۴ نوبت در روز تکرار کنید.
• روی کف زمین با زانوهای خم شده دراز بکشید و کف پاها را روی زمین قرار دهید، سپس یک زانو را به آهستگی به طرف قفسه سینه ببرید، ۱۰ ثانیه صبر کنید و سپس پا را به پایین برگردانید و همین حرکت را با زانوی دیگر انجام دهید. این نرمش را ۵ تا ۱۰ بار و ۲ تا ۳ نوبت در روز برای هر پا تکرار کنید، البته به شرطی که موجب تشدید درد نشود. این نرمش را در صورت تشدید علائم گرفتگی عضلات کمر انجام ندهید.
این تمرین‌ها را در شروع گرفتگی عضلات انجام ندهید. اجازه دهید تا درد کاهش یابد یا گرفتگی به حداقل برسد.
۹٫ فیزیوتراپی (طب فیزیکی): مراجعه به دکتر فیزیوتراپی یا کایروپراکتیک نیز مفید است. این متخصصین از روش‌های تسکین دهنده عضلات، اولتراسوند و گرما برای درمان خشکی کمر بهره می‌گیرند و در ادمه روند درمان، نرمش‌های بی‌خطر و ایمن افزایش دهنده انعطاف‌پذیری و استقامت عضلات را آموزش می‌دهند.
۱۰٫ تزریق: تزریق آمپول کورتیزون باعث می‌شود که بیمار تا چند ماه از چنگال درد گرفتگی عضلات رهایی یابد. تزریق به ویژه برای بیمارانی مفید است که به دلیل گرفتگی عضلات از پا درد شدید رنج می‌برند.
برای درمان گرفتگی، خشکی و اسپاسم عضلات کمر روش های دیگری همچون تزریق بوتاکس، ماساژدرمانی و … نیز وجود دارد.
گرفتگی عضلات کمر یا گرفتگی کمر بیماری نسبتا شایعی می باشد که می تواند در بارداری نیز رخ دهد، در صورتی که در دوران بارداری دچار گرفتگی عضلات شدید در مورد انجام هر کدام از روش های درمانی فوق با پزشک معالج خود مشورت کنید. بارزترین علائم گرفتگی عضلات، درد می باشد که این درد ممکن است خفیف یا شدید باشد، در هر صورت اگر بعد از استراحت هیچ تغییری در گرفتگی عضلات کمر بوجود نیامد بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
