لیزر درمانی با لیزر پرتوان در طب فیزیکی: کاربرد و مزایا

لیزر درمانی در فیزیوتراپی سال ها است که مورد توجه قرار می گیرد در این روش از نوعی لیزر به نام لیزر سرد یا کم توان استفاده می شود اخیرا به مدد فن آوری های نوین، لیزرهای پرتوان که کارایی بالاتری از لیزرهای سرد دارند درحیطه درمان های فیزیوتراپی معرفی شده است.این نوع لیزر قبلا در پزشکی تنها در جراحی ها مورد استفاده قرار می گرفته است.مکانیسم اصلی اثر لیزر ناشناخته است. ولی یکی از مکانیسمهای اصلی که تاکنون روی آن مطالعه شده ، ایجاد تغییر در زنجیره انتقال الکترون در میتوکندریها می‌باشد. اینگونه تصور می‌شود که سیتوکرومها در زنجیره انتقال الکترون قادرند که طول موج مشخصی از لیزر را دریافت کنند. انرژی این امواج نوری لیزری باعث می‌شود اعمال این زنجیره سریعتر انجام شود و تولید ATP افزایش یابد و در نتیجه سنتز زنجیره‌های DNA و اعمال سلولی و ساخت پروتئین و بعضی اعمال سلولی دیگر با سرعت بیشتری انجام گیرد.دیگر مکانیسم های مورد مطالعه شامل جذب اشعه توسط پروتئینهای غشای سلولی است که باعث تغییر شکل غشاء و افزایش نفوذ پذیری آن نسبت به یونها می‌باشد. همچنین لیزر می‌تواند بوسیله سلولهایی غیر از سلولهای گیرنده نوری در چشم نیز جذب شود. این سلولها در بدن مشابه فتورسپتورها در چشم عمل می‌کنند. چندین گیرنده نوری غیر رتینی به این شکل در جاهای مختلف بدن و گونه های جانوری و از جمله انسانها وجود دارد و مطالعاتی در جریان است که نقش آنها را در ریتم فیزیولوژیک شبانه روزی بدن نشان می‌دهد.لیزر تراپی با لیزرهای پر توان High Energy Laser Therapy)) تخصصی تر از لیزرهای سرد بوده و استفاده از آن بایستی بجا و با دقت بیشتری صورت گیرد. بنوبۀ خود تأثیرات درمانی این نوع لیزرها نیز سریعتر و بیشتر از لیزرهای سرد می باشد.کاربرد پرتو لیزر در زمینه پزشکی زمینه‌های مختلفی دارد که در یک تقسیم‌بندی، موارد زیر را می‌توان نام برد:

1. بکارگیری لیزر به عنوان چاقوی جراحی
2. بکارگیری لیزر به عنوان وسیله تشخیص
3. بکارگیری لیزر به عنوان روش تسکین و درمان

انواع

انواع لیزر عبارتست از:

1. لیزر حالت جامد:در این نوع لیزر، ماده فعال ایجاد کننده لیزر، یک یون فلزی است که با غلظت کم در شبکه یک بلور یا درون شیشه، به صورت ناخالصی قرار داده شده است.
2. لیزر حالت جامد:در این نوع لیزر، ماده فعال ایجاد کننده لیزر، یک یون فلزی است که با غلظت کم در شبکه یک بلور یا درون شیشه، به صورت ناخالصی قرار داده شده است.
3. لیزر گازی:ماده فعال در این سیستمها یک گاز است که به صورت خالص یا همراه با گازهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. بعضی از این مواد عبارتنداز: نئون به همراه هلیوم (لیزر هلیم_نئون)، دی اکسید کربن به همراه نیتروژن و هلیوم ، آرگون ، کریپتون ، هگزا فلورئید و … .
4. لیزر مایع:از مایعات بکار رفته در این نوع لیزرها اغلب به منظور تغییر طول موج یک لیزر دیگر استفاده می‌شود.(اثر رامان) بعضی از این مواد عبارتند از: تولوئن ، بنزن و نیتروبنزن. گاهی محیط فعال برخی از این لیزرها را محلولهای برخی ترکیبات آلی رنگین از قبیل مایعاتی نظیر اتانول ، متانول یا آب تشکیل می‌دهد. این رنگها اغلب جز رنگهای پلی‌متین یا رنگهای اگزانتین و یا رنگهای کومارین هستند.
5. لیزر نیم رسانا:این نوع لیزرها به لیزر دیود و یا لیزر تزریقی نیز معروفند. نیم رساناها از دو ماده که یکی کمبود الکترون داشته ، (نیم رسانای نوع p )و دیگری الکترون اضافی دارد، (نیم رسانای نوع n) تشکیل شده‌اند. وقتی این دو به یکدیگر متصل می‌شوند، در محل اتصال ناحیه‌ای به نام منطقه اتصال p_n بوجود می‌آید. آن منطقه جایی است که عمل لیزر در آن رخ می‌دهد.
6. لیزر شیمیایی: در این نوع لیزرها ، تغییرات انرژی حاصل از یک واکنش شیمیایی باعث برانگیزش بعضی از فرآورده‌ها و در نتیجه وارونگی جمعیت می‌شود که به دنبال آن عمل لیزر اتفاق می‌افتد.
7. لیزرهای پر توان (High Power Lasers): برای بریدن، لخته کردن و بخار کردن بافت استفاده میشوند. به این نوع لیزر اغلب لیزر جراحی میگویند چون از آن میتوان بجای تیغ جراحی استفاده نمود.
8. لیزرهای کم توان(Low Level Lasers): از آن میتوان در تحریک فرآیند های سلولی استفاده نمود. از این نوع لیزر به عنوان لیزرهای تحریک زیستی(Bio-stimulating) یا لیزرهای با توان کم (Low Intensity Lasers) نیز نام برده میشود .
9. لیزر مایع:از مایعات بکار رفته در این نوع لیزرها اغلب به منظور تغییر طول موج یک لیزر دیگر استفاده می‌شود.(اثر رامان) بعضی از این مواد عبارتند از: تولوئن ، بنزن و نیتروبنزن. گاهی محیط فعال برخی از این لیزرها را محلولهای برخی ترکیبات آلی رنگین از قبیل مایعاتی نظیر اتانول ، متانول یا آب تشکیل می‌دهد. این رنگها اغلب جز رنگهای پلی‌متین یا رنگهای اگزانتین و یا رنگهای کومارین هستند.
10. لیزر نیم رسانا:این نوع لیزرها به لیزر دیود و یا لیزر تزریقی نیز معروفند. نیم رساناها از دو ماده که یکی کمبود الکترون داشته، و دیگری الکترون اضافی دارد، تشکیل شده‌اند. وقتی این دو به یکدیگر متصل می‌شوند، در محل اتصال ناحیه‌ای به نام منطقه اتصال p_n بوجود می‌آید. آن منطقه جایی است که عمل لیزر در آن رخ می‌دهد.

روش

درمان با لیزر باید به طور منظم و یا طبق نظر پزشک صورت گیرد. جلسات درمانی معمولا” به صورت هفته ای ۳-۲ بار در نظر گرفته می شود که این به علت جلوگیری از رسیدن به دوز باری است. در بعضی موارد جلسات درمان بیشتر تکرار می گردد .مزایای لیزردرمانی شامل تقلیل دوران درمان به حدود نصف و کاهش در اثر علائم بالینی همراه با بهبود کارآیی عضو، عدم نیاز به استفاده از داروهای ضد درد و ضد التهاب، عدم عفونت و تحمل ضرب از طرف بیماراست.عوارض گزارش شده برای لیزردرمانی شلامل عوارض چشمی ، واکنش درد، احساس کاذب سلامت، احساس خستگی، افت فشار خون و سرگیجه می باشد .برای پرهیز از این عوارض نکات زیر باید رعایت شود :

1. استفاده از عینک مناسب
2. در مورد واکنش درد باید به بیمار گفته شود این پدیده کوتاه مدت است و در جلسات اول تظاهر می یابد و بعد از مدتی از بین می رود.
3. به بیمار تذکر داده می شود علیرغم این که درد کاهش پیدا کرده ولی باید احتیاط لازم را داشته باشد و از وارد کردن استرس بر ضایعه اصلی پرهیز کند.
4. در احساس خستگی به دنبال درمان که شایع می باشد توصیه به ادامه درمان می شود زیرا این خستگی ناشی از کاهش درد و متعاقب آن کاهش تلاش جسمی است.
5. در مواقع کاهش فشار خون و سرگیجه بهتر است بیماران قبل از درمان مایعات کافی بنوشند و پس از مدتی استراحت از بستر برخاسته و بلافاصله فعالیتی انجام ندهند.

مزایا

برخی محققان بر این باورند که لیزر کم توان قادر به ایجاد تغییرات مثبت در سطح سلولی می باشد ، که این اثر بدون ایجاد حرارت قابل ملاحظه ای در سطح سلول ایجاد می باشد. این پاسخ های فتوشیمیایی منجر به تغییرات فیزیولوژیک در عملکرد سلول می شوند.برخی از موارد استفاده از لیزر تراپی:

1. در بهبود انواع زخمها (زخمهای دیابتیک ، زخمهای بستر و… ).
2. در تسکین دردهای عضلانی همچون سندرم مایوفاشیال.
3. در تسکین دردهای ناشی از ضربه و بعد از اعمال جراحی.
4. در تسکین دردهای مفصلی همچون آرتروز.
5. در تسکین دردهای ناشی از پیچ خوردگیها و کشیدگیهای تاندونی.
6. در تسکین دردهای روماتیسمی همچون آرتریت روماتوئید.
7. در تسکین دردهای عصبی همچون سندروم تونل مچ دستی.
8. در تسکین دردهای ناشی از استفاده بیش از حد اندامها مانند کمر درد.
9. در درمان آسیب های ورزشی.
10. در بازسازی عصب آسیب دیده همچون فلج عصب صورتی.
11. استفاده از لیزر تراپی در کمک به کنترل عفونت برخی مناطق از جمله بستر و عفونت مثانه.
12. اثرات ضد التهابی (Anti inflammatory)
13. اثرات ضد درد (Analgesic effects)
14. اثرات ضد تورم (Anti edema effect)
15. این اثرات بیشتر مربوط به لیزرهای پر توان با ایمپالسهای کوتاه و انرژی بسیار بالا صورت می گیرد و باعث ایجاد امواج Pressure wave و اثرات تحریکی روی بافتها شده و پرولیفراسیون سلولی را تحریک می کنند.

دردمای ۴۲-۴۰ درجه اثرات انالولیک ضد درد و ضد التهاب لیزرها ظاهر می شود. انتقال انرژی به بافت بخصوص در لیزر های پر توان می تواند دمای متوسط بافت را افزایش دهد. در دمای ۴۶-۴۲ درجه متابولیسم بافتی به صورت برگشت پذیر کاهش یافته و باعث مهار درد در بافت می شوند. ایجاد دمای بالاتر از ۴۶ درجه به قابل برگشت بافتی منجر شود.

عوارض

از دید بسیاری از مردم حتی در این زمان لیزر چیزی جدید و خطرناک می باشد چون نمی دانند که واقعا لیزر چیست و یا آنرا با اشعه رادیواکتیو اشتباه می گیرند.استفاده از لیزرکم توان در صورتی که به شکل اصولی و با دوز مناسب صورت گیرد فاقد عارضه جانبی می باشد و هیچگونه خطری ندارد.هیچگونه منع قطعی برای استفاده از لیزر وجود ندارد ، اما بهتر است از آن در بیماران زیر دوری کنیم :

1. در بیماران دارای پیس میکر قلبی (Pacemaker) لیزر نباید در روی قفسه سینه استفاده شود.
2. در بارداری لیزر نباید در ناحیه شکم و ناحیه کمر و لگن استفاده شود.
3. بیماران دارای سرطان و انواع بدخیم.
4. بیماران دارای تشنج یا صرع.
5. کودکان در حال رشد (درصفحات استخوانی).
6. مناطق نزدیک به چشم به خصوص در لیزرهای پر توان
7. بیماران سرطانی و در بدخیمی ها در ناحیه تومور استفاده از لیزر ممنوع می باشد.

گستردگی و فراوانی کاربردهای لیزر بیشتر مدیون پهنه بینابی، طول موج‌های آن، ویژگی‌ها و خواص پرتو لیزر و نیز توان خروجی قابل تنظیم آن می‌باشد. پرتو لیزر دارای ویژگی‌های منحصر به فردی خواهد بود که در هیچ منبع نوری دیگری قابل مشاهده نمی‌باشد. ویژگی‌های عمده پرتو لیزر عبارت‌اند از تک فامی، همدوسی و واگرایی اندک. هر یک و یا ترکیبی از این ویژگی‌ها می‌تواند کاربردهای منحصر به فردی را برای لیزر فراهم کند. گستردگی این کاربدها به گونه‌ای است که کمتر رشته‌ای را می‌توان یافت که به نحوی بطور مستقیم و یا غیر مستقیم با لیزر مرتبط نباشد.گستردگی و فراوانی کاربردهای لیزر بیشتر مدیون پهنه بینابی، طول موج‌های آن، ویژگی‌ها و خواص پرتو لیزر و نیز توان خروجی قابل تنظیم آن می‌باشد. از آنجا که هر یک از مواد فعال بکار گرفته شده در لیزر قادرند یک و یا چند طول موج مشخص را تولید کنند لذا، هر یک از آنها با توجه به خصوصیات لیزر مانند توان خروجی، رفتار زمانی، کوچکی و یا بزرگی پرتو لیزر می‌توانند یک کاربرد مشخص پزشکی را به همراه داشته باشند.بکارگیری این نوع لیزرها در بسیاری از موارد درمان، سبب شده است که بیمار نیازی به عمل جراحی نداشته باشد. به همین خاطر عده‌ای از پزشکان و متخصصین، از لیزرهای تراپی با نام چراغ علاءالدین نام می‌برندبه عنوان مثال وسیله‌ای مانند لیزر گازکربنیک یک کاندید مناسب به عنوان چاقوی جراحی است، اما این لیزر وسیله مناسبی برای تشخیص بیماری نمی‌باشد به هر ترتیب آنچه در این بخش تاکید بیشتری روی آن داریم، بکارگیری لیزر به عنوان تسکین درد و درمان بدون استفاده از داروهای پزشکی است. این نحوه درمان را در فرهنگ پزشکی اصطلاحا لیزرتراپی و این نوع لیزرها را لیزریهای کم توان و یا لیزرهای با شدت پایین می‌نامند.