پاهای ضربدری در طی ۱۲ ماه اول بعد از تولد نوزاد پدیده شایعی به شمار می‌رود. در این زمان پاها به طور طبیعی کمی به سمت بیرون خمیدگی دارند، اما وقتی کودک رشد می‌کند پاها به تدریج صاف می‌شوند. تا قبل از سن چهار سالگی معمولاً دو زانوی کودک در هنگام راه رفتن یا دویدن خیلی به هم نزدیک هستند و حتی ممکن است در هنگام راه رفتن زانوها با هم تماس پیدا کنند. اما معمولاً در سنین بین هفت تا ده سالگی پاها صاف می‌شوند. به این حالت اصطلاحاً پای ضربدری یا ژنووالگوم گفته می‌شود.
فهرست مطالب
علل زانوهای ضربدری
پای ضربدری می‌تواند به علت برخی بیماری‌ها یا مشکلات پزشکی از قبیل موارد زیر به وجود بیاید:
- آسیب‌دیدگی استخوان ساق پا (در این مورد فقط یکی از پاها به حالت ضربدری در می‌آیند)
- استئومیلیت (عفونت استخوان)
- چاقی یا اضافه وزن بیش از حد
- راشیتیسم (یک بیماری که به علت کمبود ویتامین D به وجود می‌آید)
نشانه‌ها و علائم
با وجود اینکه ممکن است شما درباره شکل ضربدری پاهای کودکتان نگرانی داشته باشید، اما بهتر است بدانید که مقدار کمی انحناء یا خمیدگی در پاهای کودک، طبیعی است. با این حال در صورتی که هر یک از علائم و نشانه‌های زیر را در کودک خود دیدید، احتمالاً مراجعه به متخصصین ما برای معاینه کودک ایده خوبی خواهد بود:
- زاویه بیش از حد زانو به طرف داخل یا خارج و یا نامساوی بودن زاویه دو زانو (البته تفاوت‌های خیلی جزئی در شکل دو زانو می‌تواند طبیعی باشد، اما در صورتی که تفاوت زیادی بین شکل یک پا با پای دیگر وجود داشته باشد، باید حتماً مورد بررسی قرار بگیرد)
- درد یا سایر عوارضی که با زاویه زانوها ارتباط داشته باشد.
- ضربدری ماندن شکل پاها بعد از سن سه سالگی (این سنی است که در آن، پاهای کودکان به صاف‌ترین حالت در می‌آید و شکل ضربدری آن برطرف می‌شود. بنابراین ضربدری ماندن زانوها در این سن می‌تواند غیرطبیعی باشد.)
- زانوی ضربدری با زاویه بیشتر از ۱۵ درجه
تشخیص
زانوی ضربدری هنگامی قابل تشخیص است که یک کودک به حالت صاف می‌ایستد و پنجه پاها را مستقیماً به طرف جلو می‌گذارد. پزشک کودک شما می‌تواند با مشاهده وضعیت ران‌ها، زانوها و مچ پاهای او و با اندازه‌گیری فاصله بین استخوان‌های قوزک پا، شدت عارضه زانوی ضربدری در کودک را تعیین کند. هر چقدر فاصله بین استخوان‌های قوزک داخلی پاها بیشتر باشد، پای ضربدری در کودک شما شدیدتر است.
معایناتی که پزشک برای تشخیص زانوی ضربدری انجام می‌دهد، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- اندازه‌گیری قد کودک شما
- اندازه‌گیری وزن و مقدار شاخص توده بدنی (BMI) در کودک
- اندازه‌گیری میزان کشیدگی و چرخش زانوها
- ارزیابی طول و میزان تقارن ران و ساق دو پا
- مشاهده و بررسی حالت راه رفتن و قدم زدن کودک
آزمایش‌های رادیولوژی
مهم‌ترین راهکاری که پزشکان برای تشخیص زانوها یا پاهای ضربدری از آن استفاده می‌کنند، انجام معاینه فیزیکی است. اما در کنار آن ممکن است به منظور دریافت اطلاعات بیشتری در مورد مفصل زانوی بیمار، چند عکس اشعه ایکس هم از زانو گرفته شود.
درمان
بریس مخصوص زانوی ضربدری
بریس‌های مخصوص زانو ضربدری می‌تواند به رفع این عارضه کمک کند، اما معمولاً در مواردی که سن بیمار به حدی رسیده است که رشد و نمو استخوان‌های او متوقف شده باشد، این بریس‌ها نمی‌توانند حالت ضربدری زانوهای او را به طور کامل اصلاح کنند. بریس‌ها را هنگام شب و وقتی که می‌خوابید بپوشید تا به صاف شدن زانوها و ساق پاهای شما کمک کند. بریس‌ها از طریق کشیدن زانوها به طرف بالا به صاف شدن آنها و بازگشت زانو به وضعیت صحیح کمک می‌کند. معمولاً بریس‌های زانو باید حتماً به کفش‌های بیمار متصل باشد تا بتواند زانوها را به شکل مؤثری به طرف بالا و به وضعیت صحیح هدایت کند.
ماساژ درمانی
ماساژ درمانی یکی از روش های درمان زانو ضربدری بدون جراحی است که شامل ورز دادن و ماساژ تمامی عضلات پا می‌باشد. در این روش بر عضلات طرف خارج کشاله ران از جمله عضله دوسر که منقبض شده است، تأکید بیشتری می‌شود. همچنین به انقباض رباط جانبی خارج زانو و کشش رباط جانبی داخلی، توجه ویژه‌ای می‌شود. به طور کلی روش‌های درمان دستی از تمامی ابعاد و زوایای مختلف بر روی زانوها و قوزک پاها برای درمان زانوی ضربدری اجرا می‌شود.
ورزش‌هایی برای اصلاح زانوی ضربدری
- فشار به دیوار در حالت یک‌پایی
کنار یک دیوارِ محکم بایستید، به حالتی که سمت چپ بدنتان به طرف دیوار باشد. شانه و لگن چپ خود را به دیوار تکیه بدهید. زانوی چپ خود را به حالت ۹۰ درجه خم کنید. با نیروی پای راست خود، بدنتان را به دیوار فشار دهید. این وضعیت را به مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه نگه دارید، سپس چند ثانیه استراحت کنید و دوباره این حرکت را با پای دیگر تکرار کنید. به تدریج که قدرت عضلات پا و لگن شما بیشتر می‌شود، زمان فشار به دیوار را تا ۶۰ ثانیه افزایش دهید.
- لانژ از بغل
لانژ از بغل یک ورزش بسیار مفید برای قسمت پایین تنه است که قدرت عضلات چهارسر، سرینی و همسترینگ را افزایش می‌دهد و هر دو طرف داخل و خارج کشاله ران را به طور همزمان تقویت می‌کند. این ورزش علاوه بر فرم‌دهی عضلات داخل و خارج کشاله ران، به تقویت چندین عضله در ناحیه باسن و کمر نیز کمک زیادی می‌کند و در فرم‌دهی باسن شما نیز تأثیر دارد.
- ابداکشن ران با دستگاه کابل
یک پای خود را در نزدیکی سطح زمین به دستگاه کابل، ببندید. طوری بایستید که آن پایی که به کابل بسته شده است از دستگاه دورتر و پای آزاد شما به دستگاه نزدیک‌تر باشد. برای حفظ تعادل، دست خود را به یک وسیله محکم بگیرید. پای ثابت خود را به حالت خمیده و پایی که به کابل بسته‌اید را صاف نگه دارید و نوک پا را به طرف بالا بکشید. بدون آنکه کمر و لگن را بچرخانید، پایی که با آن کار می‌کنید را به طرف جلوی بدن ببرید تا پاشنه پا در امتداد پنجه پای ثابت شما قرار بگیرد. سپس پا را مستقیم به طرف بیرون بکشید. تا جایی که می‌توانید پا را بکشید و در بالاترین نقطه نگه دارید و سپس به حالت اول برگردانید. همین حرکت را با پای دیگر تکرار کنید.
- ابداکشن در حالت خوابیده
به پلو بخوابید و یک بالش زیر سر بگذارید و زانو و پاها را صاف در امتداد هم نگه دارید. پای بالایی خود را بالا بیاورید و بدون چرخاندن لگن، تا جایی که می‌توانید آن را از پای زیری دور کنید. سپس به حالت اول برگردید. دقت کنید که باسن شما نباید در زمان انجام این حرکت به طرف عقب برود.
- بالا و پایین رفتن از پله از بغل
برای انجام این حرکت به یک صندلی یا یک نیمکت وزنه احتیاج دارید. پای راست خود را از بغل روی نیمکت بگذارید و پای چپ را بالا بیاورید تا پای راستتان صاف شود. وزن خود را روی پایی که بر روی صندلی یا نیمکت گذاشته‌اید، بیندازید. این حرکت را ۱۰ تا ۱۲ مرتبه با هر پا تکرار کنید. برای افزایش مقاومت در برابر این حرکت می‌توانید از یک توپ طبی استفاده کنید.
- چرخش عضله همسترینگ
این حرکت را می‌توانید به صورت «لگد به پشت» در حالت ایستاده انجام دهید. بایستید و دست‌ها را به دیوار یا نرده تکیه بدهید. عضلات باسن را منقبض کنید و یک پا را مستقیم از پشت بالا بیاورید و سپس زانوی پایی که بالا آورده‌اید را خم کنید و سعی کنید پاشنه پا را از پشت به باسن نزدیک کنید.
- پرس زانو
اگر به دنبال بهترین روش‌ها برای اصلاح زانوی ضربدری خود هستید، این ورزش می‌تواند راهکار بسیار مؤثری باشد. برای اجرای حرکت پرس زانو، روی زمین یا روی یک نیمکت بنشینید و یک پا را به حالت صاف در جلوی بدن نگه دارید. یک حوله را لوله کنید و آن را زیر زانوی خود بگذارید و سعی کنید با زانو روی حوله فشار دهید و به مدت ۳ تا ۵ ثانیه این فشار را حفظ کنید. این حرکت را چند مرتبه با هر دو پا تکرار کنید.
