صدا دادن مفصل گردن: علت و درمان آن با طب فیزیکی

در نظر داشتن درمانو رفع صدا دادن (کریپتوس) گردن به افرادی توصیه می‌شود که هنگام حرکت دادن گردن صدای ناخوشایند تق تق می‌شنوند. این صداها با توجه به نزدیکی به مجراهای شنوایی به خوبی شنیده می‌شوند و می‌توانند مزاحم و مخل آرامش فرد، به ویژه زمان انجام فعالیت‌هایی باشند که حرکت زیاد گردن را ایجاب می‌کند. اما خبر خوش این است که صدا دادن گردن یک مشکل مزمن به شمار نمی‌رود و راه‌حل‌هایی برای درمان آن وجود دارد؛ اگرچه همان‌گونه که توضیح خواهیم داد، رسیدن به نتیجه‌ی مطلوب نیاز به شکیبایی و گذشت زمان دارد. صدای تق تق گردن مشابه صدایی است که هنگام شکستن بند انگشتان برای کاهش استرس و فشار عصبی به گوش می‌رسد. برخی به عمد با چرخاندن گردن به اطراف پس از بیدار شدن و خارج شدن از تخت یا تغییر حالت پس از یک مدت طولانی این صدا دادن گردن را تولید می‌کنند که چون گاهی همراه با صدای بلندی است که از آن با اصطلاح شکستن قولنج یاد می‌شود تا حدی موجب تسکین و راحتی فرد می‌شود. از این گذشته برخی قولنج کمر، انگشتان و مچ پا را نیز به صدا درمی‌آورند (اصطلاحاً قولنج آن را می‌شکنند)، که هرچند آرامشی موقتی ایجاد می‌کند اما در دراز مدت باعث آسیب دیدن مفصل می‌شود و باعث درمان گردن درد نیست.

علل

گردن از هفت استخوان گردن به نام مهره های گردن تشکیل می‌شود که توسط عضله‌ها، رباط‌ها (لیگامان‌ها) و تاندون‌ها حمایت می‌شوند و به این ترتیب حرکت دادن و نگه داشتن سر و گردن به گونه‌ای ممکن می‌شود که می‌توان گردن را بدون تحمل هیچ فشاری چرخاند، خم کرد و حرکت داد. با این وجود، گردن در اثر فشار مداوم هنگام چرخاندن صدای تق تق را تولید می‌کند. این صدا معمولاً بی‌خطر است؛ اما اگر صدا دادن گردن همراه با درد باشد باید به پزشک مراجعه نمود. در پاسخ به این سوال که  علت صدا دادن گردن  چیست؟  می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تشکیل حباب داخل مایع: مایع غلیظی (مایع سینوویال) که اطراف هر هفت مفصل گردن وجود دارد، با توجه به خاصیت روان کنندگی‌اش باعث حرکت نرم و لغزنده‌ی گردن می‌شود. این مایع حاوی گازهای دی اکسید کربن و نیتروژن است که می‌توانند حباب تشکیل بدهند. حرکت دادن مفصل‌های گردن فشار بیشتری را به این حباب‌ها وارد می‌کند و در نتیجه این حباب‌ها می‌ترکند و صدا می‌دهند. این فرایند، تشکیل حباب داخل مایع، می‌تواند علت صدا دادن مفصل گردن شود و به صورت صدای تق تق گردن نمود می‌یابد.
• نقش رباط‌ها (لیگامان‌ها): رباط در محل تلاقی دو یا چند استخوان از مفصل حمایت می‌کند و حرکت آن را ممکن می‌سازد. بعضی از استخوان‌ها برجستگی‌هایی دارند که رباط‌ها به آنها گیر می‌کنند؛ هنگام حرکت گردن این برجستگی کمتر می‌شود و رباط آزاد می‌شود. در نتیجه‌ی لغزیدن رباط از سطح برآمدگی استخوان، گردن صدا می‌دهد.
• مشکل مفصلی: ناهموار شدن سطح مفصل مشخصه‌ی اصلی بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان و آرتروز گردن محسوب می‌شود. این عارضه‌ها تغییرات فرسایشی مهره های گردن را به دنبال دارند که به نوبه خود به صدا دادن آن می‌انجامد.
• آرتروز گردن: استئوآرتریت گردن (اسپوندیلوز گردن) به موازات پا به سن گذاشتن افراد بروز می‌یابد. دیسک‌های اسفنجی بین مهره‌های گردن پس از پنجاه سالگی تحلیل می‌روند و قابلیت حفاظتی طبیعی خود را از دست می‌دهند. مهره‌های گردنی و رباط‌های مربوط به آنها در اثر ضخیم‌تر شدن در فضای بین استخوان‌ها پیشروی می‌کنند و در نتیجه این فضا کوچک و کوچک‌تر می‌شود. پیامد این امر، درد و سفتی گردن است که در بیماران مسن‌تر با صدا دادن گردن نیز همراه است. آرتروز گردن گاهی از حالت اندامی نامناسب نشأت می‌گیرد. گردن برخی افراد، مانند ورزشکاران یا ژیمناست‌ها، در نتیجه‌ی فعالیت‌های سنگین صدمه می‌بیند. مفصل آسیب دیده‌ی گردن فشار بیشتری را تحمل می‌کند و باعث صدا دادن گردن هنگام انجام حرکت‌هایی خاص می‌شود.

علائم

صدا دادن گردن معمولاً با علائم دیگری چون درد هنگام حرکت رو به جلو یا عقب یا حتی چرخش گردن همراه است که از علائم آرتروز گردن هستند. همچنین بیمار گاهی از سفتی گردن رنج می‌برد. صدا دادن گردن در حین حرکت دادن غالباً از بین می‌رود، اما بیمار همچنان احساس ناخوشایندی دارد. از دیگر علائم آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش دامنه‌ی حرکت. گردن و سر گاهی انعطاف‌پذیری طبیعی خود را از دست می‌دهند، به ویژه زمانی که بیمار سعی می‌کند تا گوش را به شانه برساند (خم کردن جانبی) یا به عقب (چرخش) نگاه کند.
• سردرد. درد پشت سر یا گردن در شقیقه‌ها یا پیشانی منتشر می‌شود.
• التهاب و درد عضلانی. هنگام لمس کردن یا فشار دادن عضله‌های گردن.
• گزگز کردن یا کرختی بازو. از تحت فشار قرار گرفتن عصب‌ها یا آرتروز گردن ناشی می‌شود که به ترتیب به علت گرفتگی مزمن عضله گردن یا بالا رفتن سن بروز می‌یابند.
• سفتی. یا برآمدگی سخت در موقعیت گرفتگی عضله ملموس است.
• قرمزی. گاهی اوقات پوست اطراف گره‌های عضلانی به نحو قابل توجهی قرمز می‌شود و پس از دوش آب گرم نیز میزان قرمزی افزایش می‌یابد.

عوارض

صدا دادن گردن عوارض نامطلوبی را به دنبال دارد که در ادامه به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:

• گردن درد. صدا دادن گردن پس از مدتی به کاهش قابلیت حرکتی گردن منجر می‌شود. این کاستی به دلیل فرسایش غضروف‌های اطراف مهره‌های گردن رخ می‌دهد که به نوبه خود، تغییرات فرسایشی مربوط به آرتروز گردن را به دنبال دارد. این عوامل با توجه به افزایش فشار وارده بر اعصاب به درد و التهاب گردن درد دامن می‌زنند.
• استئوآرتریت. شکستن عمدی قولنج گردن از روی عادت یا تکرار غیرعمدی صدا دادن آن، فشار قابل ملاحظه‌ای را به مفصل‌های گردن وارد می‌کنند و باعث کشیدگی بیش از اندازه رباط‌ها می‌شوند. ناپایداری نتیجه‌ی این صدا دادن مکرر است و چون بدن سعی می‌کند مفصل را پایدار سازد، تشکیل پل‌های استخوانی بین مهره‌ها را تحریک می‌کند. با این وجود، تشکیل این پل استخوانی یک فرایند طبیعی نیست و می‌تواند به پایدارسازی دائمی و غیرقابل برگشت مفصل، عارضه‌ای موسوم به استئوآرتریت، منجر شود.
• سکته مغزی. بر اساس مطالعات انجام شده، علت سکته مغزی بیماران زیر ۶۰ سال می‌تواند به صدا دادن همیشگی گردن مربوط باشد. صدا دادن مکرر گردن به رگ‌های خونی گردن یا شاهرگ‌های گردن صدمه می‌زند. پارگی شاهرگ‌ها منجر به خونریزی و تشکیل لخته‌هایی خونی می‌شود که در نهایت به مغز می‌رسند. لخته‌های خون مانع عبور خون می‌شوند و در نتیجه اکسیژن کافی به مغز نمی‌رسد. سکته مغزی ناشی از صدا دادن گردن معمولاً خفیف است و به حمله ایسکمیک گذرا می‌انجامد، اما گاهی می‌تواند مرگبار  و کشنده باشد. گیجی، سرگیجه، ضعف نیمی از بدن، تاری دید، دشواری تکلم و سر درد شدید از علائم رایج سکته مغزی به شمار می‌روند. در صورت بروز این علائم بی‌درنگ با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.

درمان

درمان صدا دادن گردن به علت اصلی و زیربنایی آن بستگی دارد. اکثر پزشکان به علائم اصلی همراه با این عارضه، برای مثال گردن درد و سفتی گردن، توجه می‌کنند. دیگر علائم مرتبط، نظیر گز گز کردن یا کرختی بازو و دست، نیز بیانگر وجود مشکلی جدی‌تر در مهره‌های گردنی هستند. اگر صدا دادن گردن به حرکت مکانیکی شدید گردن هنگام بلند کردن اشیاء یا چرخاندن آن مربوط باشد، با توجه به وقوع یک‌باره و تکرارناپذیر مایه‌ی نگرانی نیست و نیازی به درمان شدن ندارد. اما بیمار در صورت درد مزمن گردن و صدای خرد شدن، دادن آن با هر حرکتی باید تحت درمان قرار بگیرد. صدا دادن گردن بسته به نوع مشکل می‌تواند با جراحی  یا بدون جراحی درمان شود.

درمان خانگی

در صورت ملایم بودن عارضه، می‌توان از درمان‌های خانگی ساده‌ی زیر بهره گرفت:

• ماساژ ملایم. یکی از درمان‌های خانگی تأثیرگذار به شمار می‌رود. ماساژ دادن کشش عضله‌های گردن را افزایش می‌دهد و همزمان به گسترده شدن دامنه حرکتی گردن کمک می‌کند. چنانچه صدا دادن گردن پی‌آمد استئوآرتریت باشد، ماساژ ملایم و داروهای مسکن در تسکین علائم مؤثر خواهند بود. گردن‌بند طبی و دیگر گونه‌های فیزیوتراپی (طب فیزیکی) نیز صدا دادن و علائم دیگر را کاهش می‌دهند.
• ورزش کردن. پشت گردن غالباً هنگام کار کردن در حالت سفت و محکمی نگه داشته می‌شود، در نتیجه عضله‌ها کوتاه‌تر می‌شوند و از انجام حرکت‌های طبیعی گردن جلوگیری می‌کنند. این عضله‌ها را می‌توان با پایین آوردن رو به جلوی سر، تا حدی که چانه سینه را لمس کند، نرمش و ورزش داد. سر را تا جایی که می‌توانید در این حالت نگه دارید و همزمان عضله پشت گردن را بکشید، سپس سر را به آرامی به حالت اول برگردانید.
• حرکت مفصل. اگر مفصل‌های گردن نتوانند آزادانه حرکت کنند، صداهای حاصل از سایش آنها روی یکدیگر به صورت تق تق یا صدای خرد شدن، شنیده می‌شود. سفتی عضلانی نیز باعث گردن درد می‌شود. گردن را با ملایمت بکشید تا فشار روی عضله‌های آن برطرف شود. عضله‌های ضعیف گردن را تمرین دهید تا جریان خون در این ناحیه افزایش و درد تسکین یابد.
• نرمش عضله جناغی ـ چنبری ـپستانی یا استرنوکلیدوماستوئید. این یک عضله‌ بلند در یک طرف گردن است که باعث درد زیادی می‌شود. این عضله را با چرخاندن سر تا جای ممکن به یک سمت ورزش دهید. ممکن است هنگام این نرمش اندکی احساس ناراحتی کنید یا صدای سایش یا تق تق بشنوید، اما همچنان نرمش را تا زمان بروز درد ادامه دهید. می‌توانید سر را با دست هنگام چرخاندن آن ثابت نگه دارید. این نرمش را در طرف دیگر بدن نیز به ملایمت تکرار کنید.

ورزش و نرمش

اگرچه صدا دادن گردن همواره نشان دهنده‌ی مشکلی جدی نیست، پیش از شروع نرمش‌های مختص درمان صدا دادن گردن با پزشک مشورت کنید.

خم کردن: در نرمش‌های خم کردن، در ابتدا با نگه داشتن سر و گردن در حالت طبیعی رو به جلو نگاه کنید؛ سپس به آهستگی سر را به عقب تا جایی خم کنید که بتوانید سقف را ببینید. این حالت را ۲ تا ۳ ثانیه حفظ کنید و سپس سر را رو به جلو تا جایی خم کنید که چانه در نزدیکی سینه قرار بگیرد و چشم‌ها کف زمین را ببینند. این حالت را نیز به مدت ۲ تا ۳ ثانیه، پیش از بازگشت به حالت خنثی، حفظ کنید. این توالی حرکتی را ۵ تا ۱۰ بار تکرار کنید. سر را، پس از برگرداندن به حالت خنثی، به آرامی به چپ خم کنید. اگرچه بهتر است گوش را به سمت شانه ببرید، سر را آنقدر خم نکنید که این تماس حاصل شود. این حالت را، پیش از خم کردن سر به سمت راست، دو یا سه ثانیه حفظ کنید. این حرکات را ۵ تا ۱۰ بار تکرار کنید.

چرخش: نرمش‌های چرخشی گردن شامل دو حرکت متفاوت می‌شوند. برای انجام نرمش اول، سر را صاف نگه دارید و رو به جلو نگاه کنید؛ سپس به آهستگی سر را تا جایی به چپ بچرخانید که چانه بالای شانه چپ قرار بگیرد. پس از یک ثانیه به حالت خنثی برگردید. این بار سر را به آهستگی به سمت راست بچرخانید و یک ثانیه، با قرار دادن چانه بالای شانه، صبر کنید. این توالی حرکتی را ۵ بار تکرار کنید. برای انجام نرمش دوم، سر را به سمت شانه چپ ببرید و به آرامی سر را کاملاً گرداگرد گردن در جهت گردش عقربه‌های ساعت و خلاف آن بچرخانید. این حرکت به تقویت مهره های گردنی کمک می کند و باعث رفع صدا دادن گردن می شود.

مقاومتی: نرمش‌های مقاومتی به تقویت عضله‌های ظریف گردن کمک می‌کنند. گردن را هنگام انجام هر یک از این تمرین‌ها در حالت طبیعی و خنثی نگه دارید، سر صاف باشد و به جلو نگاه کنید. ابتدا کف دو دست را روی پیشانی فشار دهید و از سوی دیگر، با عضله‌های گردن به آهستگی سر را به دو دست فشار دهید، سعی کنید دست‌ها را ثابت نگه دارید و مانع حرکت رو به جلوی سر شوید. پنج ثانیه این حالت را حفظ کنید. این بار دو دست را به آرامی پشت سر فشار دهید، سر را رو به عقب برید اما سعی کنید با ثابت نگه داشتن دست در برابر انجام این حرکت مقاومت کنید. دست چپ را در مقابل سمت چپ سر بگذارید و سر را به این سمت حرکت دهید و باز هم در برابر انجام این حرکت مقاومت کنید. این حرکت را برای سمت راست نیز تکرار کنید.

نرمش‌های کشش گردن را نیز باید، مانند تمام نرمش‌های دیگر، مطابق توانایی فردی دنبال کرد. چنانچه صرفاً می‌توانید گردن را اندکی حرکت دهید، بیش از اندازه به خود فشار نیاورید تا گردن بیش از این آسیب نبیند. به علاوه هرگز نرمش‌هایی را انجام ندهید که باعث تشدید ناراحتی و درد می‌شود. در صورت تداوم درد گردن بیش از چند روز یا صدا دادن گردن به صورت مکرر آن به دنبال هر گونه حرکت حتماً به پزشک مراجعه کنید.

صدا دادن گردن همیشه نشانه وجود بیماری نیست فقط در صورتی که تق تق یا صدای خرد شدن گردن همراه درد یا سفتی مهره های استخوان گردن باشد باید برای تشخیص دقیق علت به پزشک مراجعه کرد و نسبت به درمان آن با فیزیوتراپی، ماساژ و… اقدام گرد.