درد پا (استخوان، عضلات و رگ پا): علت و درمان آن با طب فیزیکی

پا درد و درد مچ پا یکی از علائم رایج و دارای منشأ متعددی است که بسیاری از آنها، نظیر آسیب و ضربه دیدن،مشخص هستند.با این وجود ممکن است در پس علامت درد پا، عارضه‌ای نه چندان واضح نهفته باشد که نیازمند ارزیابی پزشکی، تشخیص و درمان پا درد باشد.

پا درد چیست؟

درد کف پا، درد انگشت پا، درد مچ پا و ساق پا، زانو یا مفصل ران معمولاً در مبحثی مجزا از درد پا بررسی می‌شود؛ در هر حال پا درد را به عنوان دردی در نظر می‌گیرند که در هر نقطه از پا، از کشاله ران تا مچ پا، به جز مفصل ران و کف پا بروز می‌یابد.در اغلب موارد، علت درد کف پا ممکن است به دلیل راه رفتن بیش از حد، کفش نامناسب، اضافه وزن و یا آسیب شدید باشد. همچنین درد کف پا در بارداری شایع است و در صورت ادامه دار شدن درد ، به یک جراح متخصص پا و مچ پا برای درمان درد کف پا باید مراجعه شود. درد پاشنه پا میتواند به دلیل بروز عارضه هایی مانند کبودی سنگ، خار پاشنه و فاسئیت پلانتار (درد زیر کالکانئوس) باشد که باید بررسی و درمان شود بیماران درد پا و درد کشاله ران پا را به شیوه‌های گوناگون تجربه می‌کنند. درد پا را نیز می‌توان مانند درد دیگر قسمت‌های بدن با واژگان تیز، تیر کشنده، خفیف، کرخت کننده، گزگز کننده، سوزش کف پا و… توصیف کرد.درد پا گاهی شدید و ناگهانی (کوتاه مدت) و گاهی مزمن (بلندمدت) است و از نظر شدت در مقیاسی از خفیف تا شدید، غالباً با استفاده از اعداد، درجه‌بندی می‌شود. علل درد کف پا نیز در جای خود باید به دقت بررسی شود.نورون‌های حسی (عصب‌ها) موجب می‌شوند تا ما درد را احساس کنیم. محرک‌هایی چون فشار زیاد، دمای پایین یا بالا و مواد شیمیایی آزاد شده به دلیل آسیب بافت این نورون‌ها را هدف قرار می‌دهند و باعث برانگیختگی آنها می‌شوند.

علت

دلایل واضح پا درد صدمه‌هایی هستند که احتمالاً هنگام شرکت در مسابقه ورزشی یا به دلیل وقوع سانحه و تصادف و یا توجه نکردن به تقویت عضلات چهار سر ران پیش می‌آیند، پزشکان از این نوع صدمه‌ها با ‌واژه “تروما” یاد می‌کنند. از آنجا که دلیل درد ناشی از ضربه دیدن پا مشخص است، درمان مناسب نیز به سرعت شروع می‌شود. در این مقاله گونه‌های دیگر درد پا بررسی می‌شود. البته ورزش کردن موجب گونه‌ای دیگر از پا درد و علت درد مچ پا می شود که نتیجه‌ی آن به سرعت پیامد وارد شدن ضربه نمود نمی‌یابد؛ منظور عارضه “شین اسپلینت” یا درد جلوی ساق پا است که از افراط در ورزش کردن ناشی می‌شود.

علت درد ران پا و پا درد می تواند متفاوت باشد. با این حال، بعضی از دلایل درد پا از لحاظ پزشکی شدید هستند. ناراحتی خفیف اغلب در کوتاه مدت از بین می رود و با درمان های خانگی تسکین می شود. از دلایل پا درد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گرفتگی عضلات: در برخی موارد  علت درد پا گرفتگی یا اسپاسم عضلانی است. خستگی عضلانی، کم شدن آب بدن و بعضی از داروها مثل داروهای ادرار آور و استاتین منجر به گرفتگی عضلانی و درد پا می شوند.
• آسیب دیدگی: پادرد همچنین اغلب نشان دهنده نوعی آسیب دیدگی است. این آسیب دیدگی ها از قرار زیر هستند:

1. کشیدگی عضله و درد ران پا
2. التهاب تاندون
3. درد ساق پا (دردی که پس از استفاده بیش از حد در قسمت پایین ساق پای خود تجربه می کنید)
4. شکستگی تنشی استخوان

دویدن مسافت‌های طولانی احتمال بروز پا دردهای گوناگون، ناراحتی استخوان، عضلانی ـ تاندونی و عروقی، را بیشتر می‌کند. هر ساله بالغ بر نیمی از افرادی که مسافتی بیش از سه کیلومتر را می‌دوند و به طور منظم و مستمر به این ورزش می‌پردازند، پایشان‌ به دلیل دویدن آسیب می‌بیند. دلایل پزشکی پا درد در سه بخش کلی دسته‌بندی می‌شوند که در ادامه به ذکر آنها می‌پردازیم:

دلایل عصب‌شناختی (عصبی):

• نوروپاتی
• سندرم پای بیقرار‌
• گیر افتادن و تحت فشار قرار گرفتن عصب
• درد عصب سیاتیک کمر و پا

دلایل اسکلتی ـ عضلانی:

• آرتروز که مفصل‌های ران، زانو یا مچ پا را درگیر می‌کند.
• کشیدگی عضله، تاندون یا رباط (لیگامان) برای مثال در نتیجه صدمه دیدن در یک رقابت ورزشی
• گرفتگی شبانه عضلات
• سندرم کمپارتمان مزمن/ فشاری
• سندرم فشاری استخوان درشت ‌نی (تیبیا) میانی
• شکستگی فشاری

دلایل عروقی (مرتبط با رگ‌های خونی):

• لنگیدن (کلودیکیشن) متناوب به دلیل بیماری عروقی محیطی (PVD) / بیماری سرخرگ محیطی (PAD)
• ترومبوزیس عمیق وریدی (لخته شدن خون)

گرفتگی عضلات پا

گرفتگی عضلات پا می تواند علت درد استخوان پا باشد که موقتی است و چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد و معمولاً عضله ساق پا در پشت بخش پایینی پا به نحو غیرقابل کنترلی دچار گرفتگی می‌شود و پا درد بروز می کند. بیمار در حین گرفتگی احساس می‌کند که عضلاتش سفت می‌شوند. این علامت بیشتر شب‌ها بروز می‌یابد و عمدتاً بیماران مسن‌تر، تقریباً یک سوم افراد بالای ۶۰ سال، را هدف قرار می‌دهد.

لنگیدن

پا درد ناشی از تصلب شریان (آترواسکلروز) دارای مشخصه‌ی بارزی موسوم به لنگیدن (کلودیکیشن) یا لنگیدن متناوب است. واژه کلودیکیشن واژه‌ای لاتین به معنای لنگ زدن است. بیماری سرخرگ محیطی، بیماری انسداد سرخرگ محیطی یا بیماری عروقی محیطی اصطلاحات دیگری هستند که برای اشاره به بیماری تصلب شریان به کار برده می‌شوند. در این عارضه خون‌رسانی به عضله‌های پا کاهش می‌یابد و باعث بروز درد پا می شود.

لنگیدن باعث پا درد می‌شود که در موارد متعارف:

• دردی شبیه به درد گرفتگی عضلانی هنگام ورزش کردن یا وارد آمدن فشار به عضلات است.
• گرفتگی‌ها همواره پس از پیمودن یک مسافت مشخص بروز می‌یابند.
• پا درد در ساق پا، با استراحت کردن برطرف می‌شود و پس از ۱۰ دقیقه تسکین می‌یابد.

البته بسیاری از موارد لنگش تا این حد متعارف نیستند، تعداد کثیری از آنها با هیچ علامتی همراه نیستند یا منجر به بروز درد غیرمعمول در باسن یا کشاله ران می‌شوند.که باید برای درمان درد کشاله ران به پیش پزشک مراجعه نمود.

صدمه‌های ورزشی

صدمه‌های اسکلتی ـ عضلانی پیش آمده در فعالیت ورزشی، و نیز پا دردهای ناشی از آنها، به چهار دسته‌ی اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند:

• صدمات ناشی از استفاده بیش از اندازه که در نتیجه افراط در ورزش کردن رخ می‌دهند.
• ترومای غیرنافذ
• شکستگی و دررفتگی
• کشیدگی و رگ به رگ شدن ناگهانی و حاد بافت نرم

فهرست آسیب‌های ورزشی  که منجر به درد پا که در این چهار گروه قرار می‌گیرند، بسیار طولانی است، بنابراین در اینجا تنها به ذکر موارد منتخبی از این نوع صدمات بسنده می‌کنیم:

شین اسپلینت یا درد جلوی ساق پا: نمونه‌ای از صدمه دیدن به واسطه استفاده بیش از اندازه است. درد ساق پا را نمی‌توان با دلیل واضحی چون شکستگی توضیح داد.

فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی سریع، دویدن و کوهنوردی نیروهای برخوردی مکرری را پدید می‌آورند که به عضله‌ها و تاندون‌ها تحمیل می‌شود. درد جلوی ساق پا به التهاب و حساسیت موضعی شدید عضلات و گاهی اوقات به پا درد نیز دامن می‌زند.

شکستگی فشاری: این آسیب نیز از آسیب‌های مکرر وارده در زمان ورزش کردن است، اما این بار هنگام تغییر شدت، منتج می‌شود، برای مثال دونده‌ای که زمان یا شدت تمرین‌ها را به صورت ناگهانی افزایش دهد مستعد ابتلا به شکستگی فشاری پا خواهد بود. این شکستگی‌های استخوانی پی‌آمد آسیبی یک‌باره نیستند و شکستگی‌ها کوچک‌اند. ورزشکار در طول تمرین و مسابقه احساس  پا درد می‌کند و درد پا زودتر از آغاز ورزش کردن شروع می‌شود و بازه زمانی آن به تدریج، گسترش می‌یابد و زمان شروع  پا درد عقب‌تر می‌رود تا جایی که غیرقابل تحمل می‌شود و فرد دیگر قادر به ورزش کردن نیست.

التهاب تاندون پشت زانو: یکی دیگر از آسیب‌های ناشی از استفاده بیش از اندازه است و باعث زانو درد هنگام دویدن در سرازیری می‌شود. لازم به ذکر است که تاندون پشت زانو نقش مهمی در حفظ پایداری این مفصل دارد و در صورت بروز پا درد در این ناحیه بهتر است نسبت به بهبودی آن اقدام کنید.

کشیدگی عضلات همسترینگ: نیز یکی دیگر از صدمه‌هایی است که در نتیجه استفاده بیش از اندازه رخ می‌کند و غالباً دوندگان را هدف قرار می‌دهد. این عارضه به دلیل ایجاد پارگی جزیی باعث بروز درد پا  شدید در ناحیه‌ی پشت عضله کشاله ران(درد کشاله ران) می‌شود. ورزشکارانی دچار این مشکل می‌شوند که انعطاف‌پذیری بدن را بر اساس یک برنامه تمرینی مناسب افزایش نداده باشند یا بدن را به خوبی گرم نکرده و تمرین‌های کششی را پیش از شروع فعالیت انجام نداده باشند.

سندرم کمپارتمان: آسیب دیدن پا ـ معمولاً پشت بخش پایینی پا ـ در صورت به دنبال داشتن شکستگی یا کبودشدگی شدید می‌تواند به بروز سندرمی به نام سندرم کمپارتمان منجر شود که پا درد حاصل از آن معمولاً تناسبی با آسیب وارده ندارد.سندرم کمپارتمان از تورم ناشی از صدمه دیدن پا، البته در محدوده‌ای معین و درون فاشیای بسته یعنی در محلی ایجاد می‌شود که در آن فضای کافی برای گسترش وجود ندارد، در نتیجه فشار افزایش می‌یابد. ورم پا می‌تواند آن‌قدر بزرگ شود که مانع خون‌رسانی به بافت (ایسکمی یا کم‌خونی) گردد. در این موارد مانند ورم پا در بارداری، پا درد ابتدایی گاه با پارستزی (گزگز کردن)، فلج، بی‌رنگ شدن و نبض نداشتن ناحیه آسیب دیده همراه است.

تشخیص

آکادمی پزشک خانواده امریکا (AAFP) نمودار تعیین اولویت درمان برای ناراحتی‌ها و درد پا را تدوین کرده است که با مطرح کردن پرسش‌های متعدد به شما کمک می‌کند تا دامنه تشخیص احتمالی را محدودتر سازید و در صورت لزوم درمان تعیین شده را شروع کنید.

الگوریتم آکادمی پزشک خانواده امریکا با حذف کشیدگی یا رگ به رگ شدن وشکستگی استخوان و تمایز قائل شدن بین این دو عارضه شروع می‌شود و در ادامه به دیگر گونه‌های آسیب می‌پردازد که منجر به پا درد می شود و در نهایت مشکل احتمالی را تشخیص می‌دهد. پزشکان نیز روشی مشابه را در طول فرایند تشخیص پی می‌گیرند و احتمالاً پس از بررسی پاسخ‌های بیمار به پرسش‌های مطرح شده تشخیص افتراقی علت پا درد انجام می‌دهند و مشکلات واضح را از میدان حدس خارج می‌کنند.  پزشک پا(ها) را معاینه می‌کند، محل دقیق درد پا را مشخص می‌سازد، نوع درد ـ برای مثال خفیف و ملایم بودن یا شدید و تیر کشنده بودن ـ را از بیمار جویا می‌شود و از وی می‌خواهد تا زمان بروز پا درد و شدت آن را توضیح دهد. بعضی آسیب‌ها ـ مانند صدمه‌های ورزشی ـ پس از انجام آزمایش‌هایی چون اولتراسوند، پرتونگاری (اشعه ایکس)، سی. تی. اسکن، ام. آر. آی. و اسکن استخوان به دقت ارزیابی می‌شوند.

در صورت لنگش (پا درد ناشی از بیماری سرخرگ محیطی) فرایند تشخیص شامل موارد زیر خواهد بود:

• شاخص مچ پا به براکیال یا بازو ـ اندازه‌گیری فشار خون در بازو و مچ پا هنگام استراحت و پس از راه رفتن
• اولتراسونوگرافی ـ روشی برای بررسی جریان خون در پا

درمان

در ادامه به انواع روش های درمانی برای  پا درد (منظور از این مشکل، درد انگشتان پا، درد ساق پا،کف پا، درد پشت زانو و تمام دردهایی که قسمتی از منطقه کشاله ران تا درمان درد مچ پا را درگیر می کنند می باشد) بسته به علت بروز آن پرداخته می شود:

درمان خانگی

گرفتگی عضلا پا، گونه‌ای پا درد است که در صورت حذف شدن علل دیگر نیاز به معاینه بیشتر ندارد و درمان آن محدود به اقدام‌های خودیاری می‌شود. ماساژ درمانی و تمرینات کششی عضله مفید هستند، اما مصرف مسکن در این مورد سودمند نیست، چرا که تأثیرگذاری آنها بسیار آهسته است. با این حال، در صورت تداوم درد پا پس از رفع گرفتگی، مسکن‌ها به یاری بیمار می‌آیند. هیچ دارویی برای درمان گرفتگی عضلات پا تجویز نمی‌شود.اگر گرفتگی ساق پا را نیز درگیر کند، راهکارهای زیر را نیز علاوه بر ماساژ دادن انجام دهید:

• کف پا بگیرید و آن را به طرف خود بکشید و در این بین پا را صاف کنید
• روی پاشنه گام بردارید تا گرفتگی برطرف شود.

با رعایت نکات زیر می‌توان از گرفتگی عضلات پا پیشگیری کرد:

• انجام تمرین‌های کششی و گرم کردن بدن پیش از ورزش کردن
• نوشیدن ۸ تا ۱۲ لیوان آب در روز به منظور حفظ آب بدن
• دراز کردن و ماساژ دادن پا

دارو

درد را می‌توان با داروهایی مانند استامینوفن یا داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) آرام کرد. چنانچه پس از گذشت ۷۲ ساعت از سانحه منجر به آسیب دیدن جزیی پا، همچنان نیاز به مصرف دارو داشتید، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا معاینات لازم را انجام دهد.

درمان افرادی که از پا درد ناشی از لنگش پا رنج می‌برند اهمیت بسیار دارد چون آنان بیش از دیگران در معرض ابتلا به حمله قلبی یا سکته مغزی قرار دارند. بیماری سرخرگ محیطی غالباً با دیگر عارضه‌های تصلب شریان، مانند بیماری سرخرگ قلب (تنگ شدن سرخرگ‌های قلب و بالا رفتن احتمال حمله قلبی یا انفارکتوس میوکارد ) و بیماری مغزی ـ عروقی (عامل سکته مغزی)، همراه است. برنامه درمانی  برای این پا درد از میان بردن کامل عامل‌های خطر قلبی ـ عروقی را شامل می‌شود که به روش‌های زیر انجام می‌شود:

• ترک دخانیات
• درمان با داروهای ضدپلاکت (ضد انعقادها یا پادبندها)
• برنامه‌های پیاده‌روی منظم

درمان آسیب ورزشی

رایس (RICE) مخفف اقدام‌هایی است که برای درمان آسیب‌های ورزشی جزیی از جمله کشیدگی و رگ به رگ شدن پا توصیه می‌شوند؛ دویدن یکی از دلایل رایج کشیدگی و رگ به رگ شدن ساده و همین‌طور “آسیب‌های ناشی از استفاده بیش از اندازه” محسوب می‌شود. چهار اقدام درمانی به ترتیب عبارت‌اند از:

• استراحت کردن (Rest): استراحت کردن مانع آسیب دیدن بیشتر می‌شود و زمان کافی برای التیام و کاهش ورم را در اختیار می‌گذارد.
• یخ (Ice) یا کمپرس سرد: موجود در فروشگاه‌ها یا داروخانه‌ها ـ یخ ورم، پا درد و التهاب را کاهش می‌دهد.
• فشردگی (Compression): باندپیچی پا با نوار کشی باعث کاهش درد پا و ورم می‌شود.
• ارتفاع (Elevation): بالا بردن پا تا سطح قلب موجب می‌شود که عمل تخلیه به کمک نیروی جاذبه زمین بهتر انجام شود و به این ترتیب میزان درد و ورم کم شود.

البته توجه داشته باشید که یخ را نباید مستقیماً روی پوست قرار دهید و بهتر است آن را درون پوشش پلاستیکی یا حوله بپیچید و این کمپرس را حداکثر ۲۰ دقیقه، و نه بیشتر، روی ناحیه دردناک قرار دهید. نوارهای پانسمان کشی را خیلی محکم نبندید، چون در غیر این صورت ورم بیشتر خواهد شد.

پا درد ممکن است به دلیل فعالیت های  زیاد از حد یا آسیب های ورزشی هم بوجود آید، در صورتی که در حین فعالیت یا پس از فعالیت شدید دچار پا درد شدید بهتر از با استراحت از تشدید آن جلوگیری کنید و برای درمان پا درد به پزشک مراجعه کنید. پا درد به آن معنی که در این مقاله به کار برده شده است می تواند درد ساق پا، کف پا، انگشتان پا پشت زانو و تمام دردهایی که در ناحیه کشاله ران تا کف پا بروز می کند باشند. به خاطر داشته باشید که متوقف ساختن فعالیت آسیب زننده به پا به معنای انتخاب یک سبک زندگی راکد و بدون تحرک نیست، چرا که حرکات دیگری جایگزین این فعالیت آسیب‌زا می‌شوند و بر طبق یک برنامه منظم دنبال می‌شوند. ضمناً همین فعالیت مسبب صدمه دیدن پا را نیز می‌توان با افزایش تدریجی شدت آن به موازات بهبود انعطاف‌پذیری، استقامت و توانایی بدن به مرور زمان از سر گرفت.

برای درمان پادرد روش های دیگری ازجمله طب سوزنی، درمان دستی و … نیز وجود دارد.