اصطلاح خار پاشنه این تصور را ایجاد می‌کند که با یک برجستگی استخوانی تیز در پایین پاشنه مواجه هستیم که با فرو رفتن به کف پا موجب بروز درد می‌شود؛ حال آن که خار پاشنه‌ی دردناک در حقیقت پی‌آمد آسیب دیدن بافت نرم کف پا به شمار می‌رود. در ادامه برای رفع این سردرگمی به توضیح بیشتر می‌پردازیم. خار پاشنه پا نام متداول‌تر عارضه‌ای است که در علم پزشکی از آن با اصطلاح پلانتار فاسیاتیس (التهاب آرنگ کف پا) یا سندرم خار پاشنه یاد می‌کنند. بافت فاسیا در سراسر بدن قرار دارد و با حمایت از ساختار اسکلتی عضلانی و ایجاد استحکام، عملکردی مشابه سیم‌های راهنمای نگه‌دارنده‌ی دکل مخابراتی دارد. فاسیا در کنار رباط‌ها (لیگامان‌ها) و تاندون‌ها حرکت دادن بدن را امکان‌پذیر می‌سازد. پلانتار فاسیا (فاسیای کف پا) از پایه پاشنه شروع می‌شود و از قوس کف پا تا پنجه امتداد دارد. عملکرد اصلی پلانتار فاسیا حمایت کردن از قوس کف پا است. از علت درد و سوزش پاشنه پا به موارد زیر می توان اشاره کرد.
فهرست مطالب
علل
علت خار پاشنه پلانتار فاسیا اجازه نمی‌دهد قوس کف پا از اندازه معینی بیشتر صاف شود. زمانی که در پلانتار فاسیا پارگی‌های بسیار کوچک به وجود بیاید یا ملتهب شود عارضه التهاب پلانتار فاسیا رخ می‌کند. در صورت به تأخیر افتادن فرایند بهبود التهاب پلانتار فاسیا یا ماندگاری آسیب، بدن بافت صدمه دیده و ضعیف را با استخوان ترمیم می‌کند. فاسیای آسیب دیده به علت خار پاشنه معمولاً به واسطه‌ی فعالیت فیبروبلاستیک ظرف دست‌کم شش هفته بهبود می‌یابد، اما اگر آسیب وارده طی این مدت برطرف نشد، یاخته‌های استخوان‌ساز به این ناحیه فرستاده می‌شوند. این یاخته‌ها تشکیل استخوان می‌دهند و نتیجه نهایی به وجود آمدن استخواندرون پلانتار فاسیا یا چسبیده به استخوان پاشنه است. این شکل‌گیری‌های استخوانی را خار پاشنه می‌گویند.
این ماجرا در مورد آسیب‌های ناشی از کشش بیش از اندازه نیز صادق است؛ زائده استخوانی به وجود آمده را خار پاشنه یا خار کالکانئوس می‌نامند.
عارضه‌های گوناگونی نیز وجود دارند که باعث درد پاشنه پا می‌شوند:
- شکستگی‌های فشاری (استرسی)
- آرتروز
شکستگی‌های فشاری عموماً پی‌آمد وارد شدن نیروی ناگهانی شدید، مثلاً سقوط از ارتفاع ۷ پایی یا بلندتر، هستند.
انواع خار پاشنه
- التهاب پلانتار فاسیای اولیه: در التهاب پلانتار فاسیای اولیه، عارضه پی‌آمد تحمیل وزن مکانیکی بیش از اندازه، مجموع بارهای داخلی و خارجی، بر پلانتار فاسیا است.
- التهاب پلانتار فاسیای ثانویه: التهاب پلانتار فاسیای ثانویه در نتیجه ضربه دیدن مستقیم فاسیا و ابتلا به بیماری‌های سیستمیک رخ می‌کند. آرتروز یکی از این بیماری‌ها است که که بر اتصال فاسیا به استخوان پاشنه (کالکانئوس) تأثیر می‌گذارد.
همان گونه که شرح داده شد، علل خار پاشنه پا در واقع مشکلی استخوانی نیست، با این حال پرتونگاری (اشعه ایکس) ناحیه آسیب دیده خالی از فایده نیست. اگر چه درد پاشنه در اصل نتیجه‌ی صدمه دیدن بافت نرم است.
علائم و نشانه ها
از علایم خار پاشنه میتوان گفت:
علائم خار پاشنه در مراحل اولیه‌ی این عارضه صبح‌ها یا پس از استراحت در زیر پاشنه احساس درد می‌کنید. درد پاشنه هنگام برداشتن اولین گام‌ها تشدید می‌شود اما پس از مدتی فعالیت کردن و گرم شدن تسکین می‌یابد.هنگام لمس کردن ناحیه دردناک، یک برجستگی استخوانی ملتهب را احساس می‌کنید.
تشخیص
دکتر فیزیوتراپی یا پزشک ورزشی خار پاشنه و التهاب پلانتار فاسیا را بر مبنای علائم، سابقه پزشکی و معاینه بالینی تشخیص می‌دهد. پزشک پس از تأیید تشخیص ابتلا به خار پاشنه یا التهاب پلانتار فاسیا، علت خار پاشنه پا و زمان دچار شدن به این عارضه را بررسی می‌کند و سپس بهترین روش درمانی را تجویز می کند. وجود زائده استخوانی درون پلانتار فاسیا یا محل اتصال آن به استخوان پاشنه، موسوم به خار پاشنه یا کالکانئوس، در تصاویر پرتونگاری مشخص می‌شود. انجام اسکن‌های اولتراسوند (سونوگرافی) و ام. آر. آی. برای تعیین زائده استخوانی، التهاب و پارگی‌های پلانتار فاسیا مفید است. احتمال دارد در آزمایش‌های آسیب‌شناختی ابتلا به اسپوندیلوآرتروپاتی مشخص شود که علائمی مشابه علائم خار پاشنه پا التهاب پلانتار فاسیا دارد.
درمان
درمان خار پاشنه پا معمولاً با درمان محافظه‌کارانه قابل معالجه است. درمانهای موثری برای این بیماری موجود می باشدگزینه‌های درمان خار پاشنه پا را میتوان به چهار دسته اصلی تقسیم‌بندی کرد:
- روش‌های زیست‌مکانیکی
- روش‌های ضدالتهاب
- شاک ویو تراپی
- جراحی
کمپرس
سرد کردن پا با توجه به علل خار پاشنه پا و به شرط وجود داشتن التهاب توصیه می‌شود. دماهای پایین متابولیسم موضعی پا را آهسته می‌سازد. ممکن است با توجه به نوع آسیب تمایل داشته باشید تا سرد کردن این ناحیه را تا زمان ملتهب بودن آن یا حتی پس از فروکش کردن درد ادامه دهید؛ به این ترتیب سرد کردن در تمام مدت فرایند توان‌بخشی انجام می‌شود. از این گذشته سرد کردن ناحیه آسیب دیده هنگام ازسرگیری فعالیت‌های سنگین بسیار مفید خواهد بود. سرد کردن ناحیه با قرار دادن کمپرس یخ، رایجترین روش قرار دادن مستقیم کمپرس یخ بر روی پا است، برای این کار می‌توانید یک کیسه زیپدار را با یخ پر کنید و بر روی ناحیه مورد نظر قرار دهید یا کمپرس سرد ژله‌ای را از داروخانه تهیه کنید. بهتر است پارچه نازکی را دور کیسه یخ بپیچید تا پوست‌تان سرما زده نشود.در روش ماساژ با یخ، آب داخل یک لیوان پلی استایرن منجمد می‌شود، هنگام استفاده اندکی از لبه لیوان بریده می‌شود تا بتوان پا را با یخ ماساژ داد؛ با ذوب شدن بیشتر یخ، بخش بزرگتری از لیوان را پاره کنید.
کفش، کفی و کاپ پاشنه
درمان خار پاشنه پا به راحتی انجام می شود و تنها در تعداد خیلی کمی از بیماران جراحی نیاز می باشد. یکی از موثرترین راه های درمان پاشنه درد و خار پاشنه استفاده از کفی و کفش طبی سفارشی می باشد.
التهاب پلانتار فاسیا نتیجه وارد شدن فشار بدن هنگام راه رفتن است. بهترین روش درمان قطعی عارضه‌های مکانیکی غالباً درمانهای مکانیکی است. نمونه بارز راه حل مکانیکی تسریع روند التیام یافتن با پوشیدن کفش‌هایی با پاشنه یا لژ ۸/۳ اینچی یا بلندتر یا استفاده از انواع کفی طبی است. بلند بودن پاشنه از میزان فشار و تنش وارد بر ساق پا تا پنجه می‌کاهد و همچنین با تغییر زاویه پا نسبت به زمین، شیوه نگه داشتن وزن بدن را نیز دگرگون می‌سازد. به این ترتیب پلانتار فاسیا در طی روز کمتر آسیب می‌بیند. نرمش های کشش عضله‌ی ساق پا روش زیست‌مکانیکی دیگری برای التیام و درمان درد پاشنه پا به شمار می‌آید، چون بافت نوار از ساق پا تا پنجه در این روش کشیده می‌شود و با کاهش میزان فشار و تنش برقراری مجدد تعادل زیست‌مکانیک طبیعی پا و ساق پا ممکن می‌گردد و در نتیجه آسیب کمتری طی انجام فعالیت‌های روزمرّه وارد می‌شود. انجام حرکات کششی در حالت ایستاده با کمک دیوار یا پله دو نرمش کششی تأثیرگذار هستند. دیگر روش‌های زیست مکانیکی عبارت‌اند از:
- آتل‌های کششی
- کفش‌های راحتی کششی
- کاپ‌های پاشنه
- باندپیچی قوس کف پا
تمام وسایل فوق بر تغییر ویژگی‌های زیست‌مکانیکی نوار از ساق پا تا پنجه متمرکزاند. اگرچه بهره‌گیری از این وسایل به بهبود سریع ناحیه آسیب دیده کمک می‌کند، اما نکته کلیدی در توان‌بخشی التهاب پلانتار فاسیا توجه و مراقبت از نوار از ساق پا تا پنجه و نه فقط پلانتار فاسیا است.
دارو
داروهای ضدالتهاب شامل تزریق داروهای استروئیدی، داروهای ضدالتهاب خوراکی مانند آسپیرین، NSAID (ضدالتهاب‌های غیراسروئیدی)، اولتراسوند، ماساژ، داروهای موضعی و دیگر تکنیک‌های کاهش التهاب می‌شود. به خاطر داشته باشید که در صدد معالجه مشکلی هستید که نشأت گرفته از استفاده مکرر یا تحمیل وزن بیش از اندازه است. ضدالتهاب‌ها در درمان کلیه‌ی گونه‌های همراه با درد خفیفی به یاری‌مان می‌آیند که در طول روز تشدید می‌شوند، اما برای تسکین درد شدید توان‌فرسایی که غالباً صبح‌ها پس از بلند شدن از خواب تجربه می‌شود مؤثر نیست. ضدالتهاب‌ها در اصل علائم درد را هدف قرار می‌دهند و به برطرف کردن مشکل زیربنایی دامن زننده به درد نمی‌پردازند. بنابراین بهتر است در کنار درمانهای ضدالتهاب از روش‌های زیست‌مکانیکی مراقبتی نیز استفاده شود.
شاک ویو تراپی
در شاک ویو تراپی از موج صوتی با انرژی بالای متمرکز بر ناحیه دردناک استفاده می‌شود. پزشکان و دانشمندان بر این باوراند که موج شوکی ضربه‌های بسیار کوچکی را در ناحیه تحت درمان ایجاد می‌کند که به نوبه‌ی خود، واکنش شدید التهابی متمرکزی را برمی‌انگیزند که روند التیام را در نقطه‌ی اتصال پلانتار فاسیا تسریع می‌بخشد. شاک ویو تراپی به سطح بالایی از انرژی نیاز دارد و می‌تواند دردناک باشد. این فرایند بر روی اکثر بیماران ایالات متحده به صورت سرپایی و تحت مراقبت بیهوشی کنترل شده و ظرف ۱۵ دقیقه انجام می‌شود. بیماران همان روز می‌توانند راه بروند؛ این روش عوارض خار پاشنه پا چندانی ندارد. اکثر پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند که تقریباً تا چهار هفته پس از عمل، انجام نرمش‌های کششی را ادامه دهند و فعالیت خود را محدود سازند. هنوز شواهدی مبنی بر موفقیت طولانی مدت شاک ویو تراپی به دست نیامده است، بااین حال، میزان تأثیرگذاری کوتاه مدت آن در بازه قابل قبول ۶۵ تا ۹۵ درصد قرار دارد. ظاهراً بهترین نتیجه زمانی به دست می‌آید که در درمان شاک ویو تراپی از امواج با انرژی بالا استفاده شود.
برای درمان خارپاشنه روش جراحی نیز وجود دارد.
درمان با حرکات اصلاحی
روش‌های بسیاری برای کشش تاندون‌ها و عضله‌های ساق پا وجود دارند؛ در ادامه چند مورد از مؤثرترین این حرکات را شرح می‌دهیم:
نرمش کششی در حالت ایستاده با کمک پله
انجام این حرکت کششی بسیار سودمند است. ابتدا پله‌ای را پیدا کنید که بتوانید با گرفتن از نرده کنار آن تعادل خود را حفظ کنید. از یاد نبرید که قرار است به آهستگی عضله را از حالت کشش خارج کنید، حرکت ناگهانی باعث آسیب دیدن بیشتر ناحیه تحت درمان می‌شود.
- تعادل خود را بر روی قسمت توپی پا حفظ کنید.
- به آهستگی اجازه دهید تا وزن بدن به تدریج، تا زمان احساس فشار در پا، عضله‌های ساق پا را بکشد. این حالت را به مدت ۳۰ ثانیه حفظ کنید.
نرمش کششی در حالت ایستاده با کمک دیوار
در حالت ایستاده و با به پا داشتن کفش در آستانه در قرار بگیرید:
- برای حفظ تعادل آستانه در را بگیرید.
- یکی از پاهای خود را به گونه‌ای قرار دهید که توپ پا کاملاً به دیوار فشرده شود.
- پاشنه پا کاملاً روی زمین فشرده شود.
- با فشردن بدن به دیوار به آهستگی اِعمال فشار را به گونه‌ای شروع کنید که زاویه پای عقب‌تر با زمین بیشتر به حالت قائم در بیاید.این حرکت را با پای دیگر نیز تکرار کنید.
پیشگیری از آسیب مجدد پاشنه
توصیه‌های زیر را به منظور جلوگیری از آسیب مجدد فاسیا و بروز درد بیشتر انجام دهید:
- همواره پیش از شروع یک برنامه ورزشی جدید با متخصص پا مشورت کنید.
- به یاد داشته باشید که سازگار شدن بدن با فشار اضافی نیاز به گذشت زمان دارد، پس در آغاز یک برنامه ورزشی جدید اجازه دهید تا بدن به تدریج با این برنامه وفق یابد.
- کفش‌های مناسب تهیه کنید و به طور منظم آنها را تعویض کنید. صرف هزینه بیشتر برای کفش مناسب سرمایه‌گذاری است که سود حاصل از آن رنج نبردن از دردهای پا و پاشنه است.
- پیش از شروع ورزش کردن و پس از اتمام، حتماً حرکات کششی مخصوص تاندون آشیل و پا را انجام دهید.
- همواره سعی کنید تا بر روی یک سطح صاف تمرین کنید. سطوح ناهموار فشار مضاعفی را به پا وارد می‌کنند و در نتیجه درد بروز می‌یابد.
- پا برهنه روی سطوح سخت راه نروید. در صورت نپوشیدن کفش، فاسیا مجبور است وزن کل بدن را تحمل کند.
- اگر هنگام انجام تمرین‌ها یا حرکات کششی احساس درد یا ناراحتی می‌کنید، انجام دادنشان را متوقف کنید. سعی نکنید با تحمل درد به هر شکل ممکن، نرمش‌ها را پی بگیرید.
